چگونه جوامع بومی ناهوا[١] در مکزیک، در دفاع از آب و زندگی با دانونه[٢] مقابله کردند؟

نویسندگان: مارینا تریکس، کارِن کاستیلو

مترجم: بهنام زارعی

عکس: کارن کاستیلو

مادربزرگ‌ها، مادرها و بچه‌ها جمع شده‌اند، بیل به دست، تکه‌ای خاک را کنده‌اند. آنها در حال کاشت گل رز و گل همیشه بهار نارنجی رنگ آزتک هستند.

پشت سر آنها روی دیوار نوشته شده است: “نه زنان و نه زمین قلمروهایی برای فتح کردن، نیستند[٣]“. گرافیتی‌های زیادی در حال حاضر بسیاری از دیوارهای اینجا را پوشانده‌اند، جایی که زمانی یکی از کارخانه‌های اصلی آب معدنی متعلق به شرکت استخراج‌کننده و فراملیتی بونافونت بود. از ٨ آگوست، بە تسخیر جوامع بومی محلی درآمدە و نام آن به “خانه مردم” تغییر یافته است.

بیش از هفت ماه پیش، زمانی که ” خانه مردم[٤]” بسیار متفاوت به نظر می‌رسید، ٢٠ نفر از اعضای جامعه بومی ناهوا از منطقه آتشفشانی پوئبلا[٥] در مکزیک، در واکنش به کاهش آب در چاه‌ها، رودخانه‌هل و نهرها گرد هم آمده و در دفاع از آب و زندگی متحد شدند. آنها با هم “مردم متحد[٦]” را برای مقاومت در برابر استعمار و برداشت آب‌های خود توسط “بونافونت[٧” تشکیل دادند.

بونافونت که بخشی از شرکت چندملیتی دانونه را تشکیل می‌دهد، شرکتی پیشرو در آب معدنی در مکزیک است. تنها در شهرداری خوان کریسوستومو بونیلا[٨] در پوئبلا و قبل از بسته شدن آن در ٢٢ مارس توسط “مردم متحد”، آنها برای مدت ٢٩ سال، روزانه یک میلیون و ٦٤٠ هزار لیتر آب -معادل دو سوم یک استخر شنای المپیک- برداشت کردند.

عکس: کارن کاستیلو

یک محقق برجسته دانشگاه اتونوم و ملی مکزیک[٩] اخیرا فاش کرده است که در 5 سال گذشته جریان‌های سطحی رودخانه‌ها و نهرها در منطقه‌ی آتشفشانی که کارخانه بونافونت در آن فعال بود، ٤٠ درصد کاهش یافته است. همچنین بهره‌برداری از منابع آب توسط کارخانه‌های تولید آب معدنی را به عنوان یکی از دلایل اصلی برشمرده است. این مطالعه ثابت کرد که اگر کارخانه‌های آب معدنی به کار خود ادامه دهند، تا سال 2040 آب در منطقه وجود نخواهد داشت.

جوامع محلی به طور فزاینده‌ای ناامید شدند زیرا شاهد خشک شدن چاه‌های خود بودند در حالیکه کامیون‌های آب از کارخانه تولید آب معدنی خارج می‌شدند تا فروخته شوند.

دونیا چایوو[١٠]، از اعضای “مردم متحد” می‌گوید: «چاه‌های سنتی ما در جوامع ما بسیار اهمیت دارند. آنها بخشی از سنت‌ها و شیوه‌های زندگی بومی ما هستند، به عنوان روشی که از طریق آن، آب خود را مدیریت می‌کنیم. ما از زمین بهره می‌بریم اما همیشه مطمئن می‌شویم که زیاده روی نکنیم و به او احترام بگذاریم. برای ما، آب جوهر زندگی است. او برای ما مثل یک خواهر است.

من اکنون یک زن سالخورده هستم، در تمام عمرم هرگز در مورد پایان آب نشنیده بودم یا تجربه نداشتم تا زمانی که بونافونت و سایر صنایع به سرزمین‌های ما آمدند. ما روش‌های اجدادی خود را برای حفظ زندگی داریم که پدربزرگ و مادربزرگمان به ما یاد داده‌اند. آنها نسل‌ها برای جوامع ما کار کرده‌اند. این شرکت‌ها فقط به استخراج آب ما فکر می‌کنند تا بتوانند درآمد کسب کنند، درحالیکه جوامع ما بهای آن را می پردازند.

سازماندهی خودمان برای ما تبدیل به ضرورت شد. ما در این سرزمین‌ها سابقه‌ی طولانی‌ای از مقاومت داریم، زیرا شرکت‌های بسیاری برای به غارت بردن منابع آب ما به اینجا می‌آیند، بنابراین می‌دانستیم که قدرت ما در اتحادمان است. ما از جامعه‌ای به جامعه دیگر رفتیم و آن‌هایی را یافتیم که دورتر از ما نیز با این مشکلات روبرو بودند. از طریق مجامع ما تصمیم گرفتیم که کارخانه بونافونت را تعطیل کنیم، کاری که در 22 مارس امسال(2021) انجام دادیم. از آن زمان آب شروع به بازگشت به چاه‌های ما کرده است. می‌توان گفت مادرزمین ما در حال شفای خودش است. »

عکس: کارن کاستیلو

در ٢٢ مارس، در روز جهانی آب، چادرهایی در بیرون کارخانه برپا شد و سنگ‌های بزرگی در کنار جاده قرار دادند تا وانت‌های توزیع نتوانند محل را ترک کنند. جوامع با موفقیت تولید شرکت را متوقف کردند، اما احساس کردند که این کافی نیست.

دوباره “مردم متحد” شروع به بازدید از جوامع و جمع‌آوری امضا کرد. 6 هزار خانواده به اتفاق آرا، طوماری را که خواهان اخراج قطعی بونافونت از سرزمین‌های آنان بود، امضا کردند. آنها نیز با کمبود آب مواجه بودند و دیده بودند که آب‌های زیرزمینی منطقه تحت تأثیر قرار گرفته است.

اوفلیا[١١]، یکی دیگر از اعضای “مردم متحد” توضیح می‌دهد: «ما جلسات زیادی برگزار کردیم تا فکر کنیم که در آینده چکار کنیم. جلسات به ما این امکان را می‌دهد که صدای همه‌ی افراد جامعه را بشنویم و هیچکسی نسبت به بقیه اولویتی ندارد. گوش دادیم، بحث کردیم و فکرهایمان را روی هم قرار دادیم تا به توافق برسیم. به صورت کلکتیو تصمیم گرفتیم که بونافونت در سه سطح (کمیسیون ملی آب[١٢]، دبیرخانه محیط‌زیست[١٣] و موسسه ملی مردم بومی[١٤]) را به دلیل همدستی آنها در تخریب سرزمین‌ها و منابع آبی ما، در دادگاه‌های خود محاکمه کنیم. در اینجا به قانون مردم احترام گذاشته می‌شود. ما سیستم عدالتی خود را نه مطالبه که بلکه آن را ایجاد می‌کنیم.»

در روز ٨ آگوست و در سالروز تولد امیلیانو زاپاتا[١٥]، انقلابی اهل مکزیک، “مردم متحد” محاکمه را برگزار کرد. اعضای ٢٠ جامعه آمده بودند تا شهادت بدهند. آنها از بی‌توجهی، آزار و اذیت و جرم‌انگاری که در جوامع خود دارند، صحبت کردند. برخی از آنان از مرگی که در سرزمین و آب‌های خود شاهد آن هستند، گریه کردند. برخی از افراد دیگر نیز در مورد آلودگی رودخانه‌ها و نهرها، ایجاد فروچاله‌های بزرگ به دلیل برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی و تخطی از محدودیت‌های سرزمین‌شان بحث کردند. افرادی نیز  اعمال نفوذ و دادن امتیازاتی به صنایعی مانند بونافونت، و تاثیرات مخرب صنایع و پروژه‌های توسعه بر سلامتی آنان را محکوم کردند.

اعضای “مردم متحد” در حالیکه لباس سیاه، کلاه و شال‌های قرمز بر تن داشتند در جایگاه ایستادند. هنگامی که هر جامعه سخنان خود را ایراد کردند، حکم قرائت شد. «پیش از بیان حقایق، خونریزی، زندان و نابودی مادرزمین، متهم چگونه اعلام خواهد شد؟» همه‌ی آنها در حالیکه دست چپ‌شان را مشت کرده و در هوا تکان می‌دادند، با صدای بلند فریاد زدند: «مجرم! گناهکار».

عکس: کارن کاستیلو

«ما این محاکمه را بر اساس اصول خودمختاری، خودمدیریتی و حفظ سرزمین مادری برگزار کرده و اعلام می‌کنیم: سرزمینی که کارخانه بونافونت بیش از ٢٩ سال پیش از جوامع ما غصب کرده است باید مجددا توسط مردم تصاحب شود، همچنین تمامی امکانات و وسایل موجود در آن نیز به نفع ایجاد “خانه مردم” مصادره خواهد شد. این فضا برای بازسازی یکپارچه مردم ما خواهد بود: برای سلامت، آموزش، خوراک، سرپناه، مزرعه، کار، استقلال، اطلاعات، برابری، آزادی، دموکراسی، عدالت و صلح.»

درهای کارخانه که ورود به آن را مسدود می‌کرد به زور باز شد، جوامع بومی وارد کارخانه شدند و چاه‌های صنعتی برداشت آب را نابود کردند.

یکی از اعضای “مردم متحد” توضیح داد: «ما می‌خواستیم مطمئن شویم که دیگر هیچ کسی حتی یک قطره از آب‌های سرزمین‌مان را به غارت نبرد. ما نمی‌خواستیم شیوه‌های تولید را در اختیار بگیریم؛ بلکه می‌خواستیم آنها را نابود کنیم. برای ما استخراج به معنای مرگ است. اینجا ما برای زندگی می‌جنگیم.»

الان سه ماه از پیروزی “خانه مردم” می‌گذرد. یک کتابخانه، یک مدرسه اتونوم کوچک، یک مرکز بهداشتی با انواع طب سنتی و مرسوم، یک باغچه گیاهان دارویی و یک مرکز زنان راه اندازی شده است. در انتهای این فضا اکنون گوسفندان و خرگوش‌ها در حال چِرا هستند. شایعاتی وجود دارد که به زودی سازه‌های بتنی برای شروع کاشت ذرت و سایر محصولات برداشته می‌شوند، تا همچنین اطمینان حاصل شود که جامعه به ایجاد خودمختاری ادامه می‌دهد.

عکس: کارن کاستیلو

رُزا[١٦] زنی سالخورده از میان محوطه می‌گوید: «دیدن بهار زندگی بر روی ویرانه‌های مرگ بسیار زیبا بود.» او ادامه می‌دهد: «همۀ نسل‌ها اینجا هستند و برای ساختن این فضا تلاش می‌کنند، به ویژه زنان. ما زنان به زمین‌مادرمان پیوند خورده‌ایم، زمین حیات می‌بخشد، رَحَم اوست که ذرت‌ها را به دنیا می‌آورد، ما نیز به عنوان زنان حیات می‌بخشیم. این زیباست. در اینجا با هم می‌کاریم، نقاشی می‌کنیم، می‌خوریم، آواز می‌خوانیم، می‌رقصیم، مهمانی  برپا می‌کنیم، گوش می‌دهیم و یاد می‌گیریم. ما می‌دانیم که سرکوب هر لحظه ممکن است رخ دهد. ما قبلاً در مبارزه خود در دفاع از رودخانه متلاپاناپا[١٧] آن را زندگی کرده‌ایم. ما مطلع شده‌ایم که بونافونت و دولت محلی در حال حاضر سعی در جرم‌انگاری ما دارند. اما در حال حاضر با آب و خاک خود خوشحالیم و به ساخت خودمختاری و جنگیدن در دفاع از منابع آب خود ادامه خواهیم داد، هرچیزی ممکن است رخ بدهد.»

رنگ صورتی سالمونِ برند “دانونه” کم‌کم پوشانده می‌شود و سازه فلزی هراسناکی که زمانی آب را از این سرزمین‌ها استخراج می‌کرد، اکنون با شروع شکوفه دادن گل‌ها بیشتر و بیشتر شبیه یک مرکز اجتماعی به نظر می‌رسد.

عکس: کارن کاستیلو

توضیح مترجم: تمامی اسامی موجود در این نوشتار بنابر تصمیم نگارندگان برای حفظ امنیت مصاحبه‌شوندگان تغییر داده شده و اسامی مستعار به کار رفته است. این اولین مقاله از سری مقالاتی است که به مقامت مردم بومی بخش‌های مختلف مکزیک می‌پردازد و در آینده نیز مقالات بیشتری در اینباره منتشر خواهد شد.

منبع: سایت شادو مگزین

١ ناهوا(Nahua)، گروهی از مردم بومی هستند که در کشورهای مکزیک، السالوادور، گواتمالا، هندوراس و نیکاراگوئه حضور دارند. آنها بزرگترین جامعه بومی در مکزیک و دومین گروه بزرگ در السالوادور هستند.

٢ دانونه (Danone) یک شرکت چندملیتی تولید مواد غذایی است.

٣  (ni las mujeres, ni la tierra somos territorio de conquista)

٤  Altepelmecalli

٥ Puebla

٦  Pueblos Unidos

٧  Bonafont

٨  Juan C. Bonilla Municipality

٩ The National Autonomous University of Mexico

١٠ Doña Chayo، همچنین باید اشاره کرد که تمامی اسامی مصاحبه‌شونده‌ها برای حفظ امنیت آنها تغییر داده شده است.

١١ Ofelia

١٢ The National Commission of Water

١٣ The Environmental Secretary

١٤ The National Institute of Indigenous Peoples

١٥ Emiliano Zapata

١٦ Rosa

١٧ Metlapanapa