بازگشت قاسم سلیمانی با کراوات- بخش اول

بخش اول گزارش تحقیقی عمار گلی درباره سوابق هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه

 

انتخابات بهار امسال در ترکیه یکی از مناقشەبرانگیزترین انتخابات تاریخ این کشور بود. انتخاباتی که در آن اردوغان توانست سوای تمام حرف و حدیث‌ها و مشکلات اقتصادی، سیاسی و امنیتی که ریشه در حکمرانی او داشتە و دارد، رقبای خود را آچمز کرده و برای چندمین بار بر آنان فائق آید. بسیاری هنوز به دنبال پاسخ بە این سوال هستند که چگونه ممکن است نیمی از مردم ترکیه علیرغم کارنامه فاجعەبار و پر از فساد اردوغان و کابینه و یارانش همچنان دل در گروی او ببندند؟

بسیاری به درستی این انتخاب را ناشی از گرایشات مذهبی بخش وسیعی از مردم ترکیه و بازی بسیار ظریف اردوغان و تیم انتخاباتی او با این برگ (کارت) می دانند. در مقابل شماری نیز این پیروزی را با وعده‌های اقتصادی و افزایش عجیب و غریب حقوق بازنشستگان و کارمندان و کمک‌های مالی دولت به قشرهای آسیب پذیر، طی ماه‌های منتهی به انتخابات مرتبط می دانند. فقدان یک اپوزیسیون قدرتمند و به واسطه آن تردید مردم از آینده ای بی ثبات، مشابه آنچه در دهه نود قرن گذشتە میلادی تجربه کرده بودند نیز در این میان بی‌تاثیر نبوده است.

برای این پیروزی می‌توان دلایل عدیدە دیگری ازجمله انحصار در بەکارگرفتن امکانات دولتی و بازداشت هزاران فعال سیاسی خصوصا در کردستان نیز ردیف کرد، اما این تمام ماجرا نیست. سوای تمام انتقاداتی که به اردوغان و تیم او وارد است، باید اذعان کرد که او و تیم انتخاباتی‌اش امری را که به باور بسیاری از کارشناسان ناممکن می نمود ممکن کردند. امر غیر ممکنی که بەنظر می رسد ستاره درخشان آن کسی نیست جز شناخته ترین چهرە ناشناس کابینه او یعنی هاکان فیدان.

هاکان فیدان تا پیش از تکیه زدن بر کرسی وزارت خارجه دست کم ١٣ سال ریاست سازمان امنیت ملی ترکیه موسوم به MIT را در کارنامه خود داشت. او همچنین نقش بسزایی در پی ریزی و اجرای سیاست‌های مداخله جویانه ترکیه در خاورمیانه، قفقاز و شمال آفریقا ایفا کرده است. با این حال زوایای مختلف کارنامه او تاکنون به درستی مورد ارزیابی قرار نگرفته و حتی تا پیش از ورود به وزارت خارجه کمتر کسی صدای او را شنیده بود. در این گزارش سعی می‌شود تا به‌صورت اجمالی کارنامه امنیتی‌ترین وزیر خارجه ترکیه با تمرکز بر روابط او با جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گیرد.

 

کُردی از تبار سرحد یا آنکارا؟

هاکان فیدان وزیر امور خارجه فعلی ترکیه و رئیس سابق سازمان اطلاعات ملی ترکیه موسوم به MIT، یکی از ناشناخته‌ترین کارگزاران عرصه سیاست در این کشور است؛ کسی که کمترین ردی از تبار، خانواده و فرزندان او در دست است.

بر اساس اطلاعات رسمی، هاکان فیدان سال ۱۹۶۸ در محله Hamamönü در حاجت‌تپه آنکارا از پدر و مادری که هیچ ردی از هویت آنها در دست نیست، به‌دنیا آمده است. نکته قابل تامل در خصوص محله‌ای که هاکان فیدان در آن بەدنیا آمده این است که این محله از دیرباز محل زندگی تعداد زیادی از شهروندان کوردی بوده که پیش و پس از تاسیس جمهوری ترکیه از ارزروم، قارص، آگری، موش و وان به آنکارا مهاجرت کرده اند.[1]

اما صرف حضور کوردها در حاجت‌تپه نمی‌تواند دلیل مکفی برای کورد پنداشتن هاکان فیدان باشد. با این حال هاکان فیدان برخلاف وزیر خارجه اسبق ترکیه تاکنون از اظهارنظر در این خصوص طفره رفته است. شاید بیم آن را دارد که همچون شکایت چاوش‌اوغلو از ناتالی آوازیان پیرامون تبار کوردی خانواده‌اش و نام پدرش، در دادگاه شکست بخورد. [2]

گفته می شود که تبار خانوادگی هاکان فیدان به استان موش باز می گردد و او وخانواده‌اش بخشی از عشیره حسنان (شاخه صیدی‌ها) یکی از بزرگترین عشایر کردستان هستند. ارجان کُنوک سخنگوی عشیره حسنان در گفتگو با رسانه‌ها تایید کرده که فیدان پسر عموی او است و اصالتا اهل روستای “سوسکن” در نزدیکی شهر ارجیش و از خاندان ” Qesê Qendo” است. [3] پیشتر نیز در سال ٢٠٢٠ ناجی شریفی زیندشتی از قاچاقچیان بنام مواد مخدر در گفتگویی با سعید صفا روزنامه نگار تبعیدی ترک مدعی شد که هاکان فیدان از اقوام نزدیک او است و بارها همدیگر را در ترکیه از جمله در وان ملاقات کرده اند. [4]

در سال ۲۰۱۴ و در خلال مذاکرات صلح نیز چندین بار مسئله تبار هاکان فیدان در صدر اخبار قرار گرفت. همان زمان گزارش شده بود که بخش بزرگی از اقوام و بستگان هاکان فیدان در شهر ارجیش از توابع استان وان به حزب صلح و دموکراسی (BDP) می پیوندند؛ مسئله‌ای که موجب نگرانی هاکان فیدان می شود. [5]

در سال ٢٠١٨ نیز یکی از گریلاهای حزب کارگران کردستان به نام عگید زیلان در گفتگو با خبرگزاری فرات مدعی شده بود که پدربزرگ او عموی هاکان فیدان است. [6]  با این حال مرکز اطلاع رسانی وزارت خارجه ترکیه پس از آنکه هاکان فیدان سکان سیاست خارجی این کشور را به‌دست گرفت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که وزیر خارجه ترکیه هیچ برادرزاده و یا خویشاوندی ندارد که عضو پ.ک.ک باشد.[7]

البته ماجرا تنها به اینجا ختم نمی‌شود و برخی از اولترا ناسیونالیست‌های هوادار حزب حرکت ملی و دیگر احزاب راست افراطی مدعی هستند که هاکان فیدان اصالتی ارمنی دارد و به دولت ترکیه نفوذ کرده تا آن را از هم بپاشد. هرچند هیچ سندی در این رابطه تا این لحظه منتشر نشده و بە نظر می رسد این تئوری بیشتر از هرچیزی بر ارمنی‌ستیزی ساختاری در ترکیه مبتنی باشد.

با این حال تا این لحظه خود هاکان فیدان در خصوص تبار و خانواده خود اظهار نظری نکرده است.

 

ورود به تشکیلات ارتش

آنچنانکه در سایت رسمی وزارت خارجه آمده است، هاکان فیدان در سال ١٩٨۶ از مدرسه اطلاعات نیروی زمینی ارتش فارغ التحصیل شده است. اینکه چه سالی و با توصیه چه کسانی به این مدرسه راه پیدا کرده است هیچ اطلاعی در دست نیست. [8]

در حقیقت او در مرکز آموزشی سیستم‌های ارتباط الکترونیکی ارتش (MEBS Okulu ve Eğitim Merkezi) آموزش دیده است. این مرکز که سابقه تاسیس آن به سال‌های ابتدایی تاسیس جمهوری ترکیه باز می گردد مرکزی برای آموزش جنگ الکترونیک و سامانه‌های اطلاعاتی است. در دهه هشتاد و پس از کودتای نظامیان، این نهاد مسئولیت آموزش و تامین نیروهای اطلاعاتی برای تشکیلات اطلاعاتی ارتش و همچنین سازمان امنیت ملی ترکیه را برعهده داشت. [9]

فیدان در این مرکز موفق به کسب درجه افسری شده و در همان سال نیز از مدرسه آموزش زبان‌های خارجی نیروی زمینی ارتش نیز فارغ التحصیل می شود. با این حال مشخص نیست که او در این مدرسه چه زبان هایی را آموخته و همچنین چه مدت در این مدرسه مشغول به تحصیل بوده است.

پس از فارغ التحصیلی در یکی از مراکز پردازش خودکار اطلاعات فرماندهی نیروی زمینی در آنکارا به عنوان تکنسین شروع به کار می‌کند و تا سال ٢٠٠١  در تشکیلات ارتش باقی می‌ماند.

در طول ۱۵ سالی که در ارتش خدمت می‌کند دست کم سه بار و هر بار به مدت سه سال برای شرکت در دوره های آموزشی ناتو به آلمان و ایالات متحده آمریکا اعزام می‌شود. در مدت اقامت در آلمان در نیروهای واکنش سریع ناتو مشغول به کار بوده و رابط اطلاعاتی ارتش ترکیه در این سازمان بوده است.

در خلال ماموریت‌های خارجی خود در ناتو از دانشگاه مریلند ایالات متحده پذیرش گرفته و در کالج اروپایی این دانشگاه در شهر کایزرس لاوترن آلمان لیسانس خود را در رشته علوم سیاسی می‌گیرد. پس از اخذ مدرک لیسانس و بازگشت به ترکیه در اواسط دهه نود میلادی در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه بین الملی بیلکنت در آنکارا پذیرش شده و در سال 1999 از تز خود در خصوص مقایسه سیستم‌های اطلاعاتی ایالات متحده، بریتانیا و ترکیه دفاع می کند.

فیدان در پایان نامه کارشناسی ارشد خود بیش از هر چیز دیگری بر روی  برجسته کردن ضعف‌ها و نقاط قوت سیستم اطلاعاتی ترکیه تمرکز کرده و بر این باور بوده که ترکیه به یک شبکه اطلاعات خارجی قویتری نیاز دارد. پس از پایان دوره ١٥ساله خدمت در ارتش در سال ٢٠٠١ از ارتش خارج می‌شود و بە عضویت مجمع عمومی بازنشستگان ارتش ترکیه موسوم به OYAK در می‌آید.

در همین دوران نیز تحصیلات تکمیلی خود را در مقطع دکتری شروع کرده و در سال ۲۰۰۶ از رسالە خود در زمینه استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی برای راستی‌آزمایی  گزارش‌ها و رویدادهای اطلاعاتی در سیستم‌های اطلاعاتی دفاع می کند. [10]

 

نقش‌آفرینی اتمی برای تهران

هاکان فیدان در فاصله سال های ٢٠٠١ تا ٢٠٠٣ مشاور ارشد سیاسی و اقتصادی سفارت استرالیا در آنکارا بوده و پس از آن نیز به ریاست سازمان همکاری و هماهنگی بین المللی ترکیه (TIKA) انتخاب می‌شود. فیدان از موقعیت خود در TIKA برای برقراری ارتباط با نخست وزیر و وزرای دولت ترکیه استفاده بهینه می‌کند و از طریق آشنایی با احمد داود اوغلو و اردوغان نهایتا در سال ۲۰۰۷ سکان معاونت نخست وزیر در امور خارجی و امنیت بین الملل به او سپرده می شود. [11]

فیدان در همین دوران علاوه بر ایفای نقش مشاور وزیر خارجه و نخست وزیر، یکی از دیپلمات‌های ارشد ترکیه در انستیتوی پژوهش خلع سلاح سازمان ملل (UNIDIR) و مشاور مرکز تحقیقات راستی‌آزمایی، آموزش و اطلاعات (VERTIC ) در لندن بوده است. اینکه او چگونه فعالیت‌های خود را در این سه نهاد مدیریت می‌کرده و نقش او در آنها چه بوده هنوز روشن نیست. [12]

فیدان با کسب اعتماد نخست وزیر وقت همزمان [همزمان ایفای نقش مشاور وزیر خارجه و نخست وزیر] نماینده دائم ترکیه در آژانس بین المللی انرژی اتمی می‌شود. در همین دوران است که او سکان سیاست خارجی ترکیه را در پس پرده در رابطه با پرونده اتمی ایران در دست می‌گیرد. در جریان رای‌گیری آژانس حکام در نوامبر ٢٠٠٩ در ارتباط با تاسیسات فردو، هاکان فیدان به عنوان نماینده آنکارا همراه با نمایندگان شش کشور دیگر، علی‌رغم فشار ایالات متحده و ناتو، از دادن رای منفی علیه ایران امتناع کرد. یک سال بعد ترکیه و برزیل دست به ابتکاری برای حل‌وفصل مسالمت‌آمیز پرونده هسته‌ای ایران می‌زنند که البته مورد موافقت هیچ یک از قدرت‌های بین‌المللی قرار نمی گیرد. [13, 14]

هنوز اطلاع دقیقی از دلایل تمایل هاکان فیدان به جمهوری اسلامی و نقش‌آفرینی در راستای منافع تهران در دست نیست، با این حال بیش از هر چیزی دو احتمال مورد بحث است.  نخست اینکه گفته می‌شود که هاکان فیدان در روابط بین‌المللی و وضعیت خاورمیانه بیشتر به نظریه “استراتژی تنش صفر” احمد داود اوغلو وزیر وقت خارجه و از رهبران پیشین حزب عدالت و توسعه تمایل دارد. ازهمین‌رو تلاش داشتە است تا روابط دیپلماتیک ترکیه با ایران را در همین کانال نگه دارد و توازنی میان روابط آنکارا با غرب و ایران برقرار کند. با این حال رویدادهای ۱۵سال گذشته در خاورمیانه و خصوصا بحران سوریه، سویە و چهره دیگری از هاکان فیدان را بە گونەای عیان می نماید که برای نیل به اهداف خود از هیچ خدعه و سیاست مداخله‌جویانه‌ای فروگذار نخواهد کرد.

گمانه زنی دوم در خصوص پیشینه اسلامگرای هاکان فیدان بیش از هر چیزی مبتنی بر اسناد و مدارک منتشر شده و اظهارات شماری از اسلامگرایان ترکیه است و دست کم نشان می‌دهد رابطه هاکان فیدان با رژیم جمهوری اسلامی ایران عمیق تر از آن چیزی است که تصور می‌شود.

 

مرد سایه سلام-توحید

روز ٢٨ فوریه ١٩٩٧ یگان‌های زرهی ارتش ترکیه در پایتخت به حرکت در آمده و از خیابان‌های شهرک سینجان در حاشیه غربی پایتخت عبور کردند. این حرکت ارتش به نوعی پاسخی به منش اسلام گرایانه دولت حزب رفاه و نجم الدین اربکان و نزدیکی هرچه بیشتر آنها به رژیم ولایت فقیه در تهران بود. [15]

حدود یک ماه قبل از کودتای پست مدرن ارتش، روز ۳۱ ژانویه ۱۹۹۷، گروهی از اسلامگرایان ترکیه در شهرک سینجان مراسمی برای بزرگداشت روز قدس برگزار کردند. در ظاهر شهرداری سینجان مسئول برگزاری این مراسم بود و بکر یلدز شهردار وقت این شهرک از محمدرضا باقری سفیر وقت ایران در ترکیه نیز برای شرکت در این مراسم و ایراد سخنرانی دعوت کرده بود. [16]

اما این کل داستان نبود، در واقع مراسم توسط تشکیلات حزب الله ترکیه از گروه‌های وابسته به رژیم جمهوری اسلامی ایران و با محوریت افرادی چون دوران اوزدمیر، مکرم کلینچ، عثمان اوزوپک و عونی یازکچی‌آاوغلو برنامه‌ریزی و برگذار می‌شد. اکثر این افراد مستقیم و غیرمستقیم با ناصر تقی‌پور مسئول وقت سپاه قدس در ترکیه و یکی از عاملان ترور دکتر قاسملو در ارتباط بوده و اجرای بخشی از عملیات‌های ایران در ترکیه و قبرس توسط این افراد صورت می‌گرفت. [75]

در مراسم “شب قدس” محمد رضا باقری در سخنانش تاکید می‌کند که آنها واهمه‌ای ندارند که “اصولگرا ” نامیده شوند و اضافه می‌کند که “حزب‌اللهی‌های اصولگرا و مردمان پیرو شریعت عاقلترین، با ایمان‌ترین و مدرنترین مردمان هستند… هرکس به سبک پیامبر ما و اهل بیت او و سنت او عمل کند، اصولگرا می‌شود… خداوند به آنها مژده داده و پیروز خواهند شد.” در پایان نیز با اشاره به سقوط شاه و بدون اشاره مستقیم به ترکیه دعا می کند که “امیدواریم خداوند پیروزی‌های دیگری نیز نصیب مسلمانان بکند.” [17]

سخنان سفیر ایران انعکاس وسیعی در روزنامه‌های تحت کنترل ارتش پیدا می‌کند و دو روز بعد از این سخنرانی وزارت خارجه ترکیه عذر محمدرضا باقری را بعد از هفت سال حضور او در سفارت ایران در آنکارا می‌خواهد. اکثر دست‌اندرکاران مراسم “شب قدس” توسط نیروهای امنیتی بازداشت و در یک روند قضائی سریع به اتهام عضویت در “سازمان تروریستی حزب الله” محکوم و به زندان می‌افتند. [18] محمد رضا باقری در خاطرات خود مدعی شده که “باتوجه به حضور اربکان در دولت، “نرم ترین” سخنرانی را ایراد کرده اما به واسطه تبلیغات وسیع و مداخله سفیر اسرائیل، ترکیه خواستار عدم بازگشت او به آن کشور می‌شود.” [19]

“دوران اوزدمیر” پیش از بازداشت به ایران می گریزد، با این وجود بە صورت غیابی محاکمه می‌شود. اما حسین عونی یازکچی‌اوغلو سرپرست بخش فرهنگی شهرداری سینجان و عضو گروه شبهه نظامی “سلام – توحید” علی‌رغم بازداشت و زندانی شدن، فعالیت‌های مخفیانه خود را پس از آزادی از زندان این بار از استانبول و مسجد زینبیه بەدور از چشم نهادهای اطلاعاتی ترکیه و با تدابیر ویژه امنیتی از سر می گیرد.

فعالیت‌های یازکچی‌اوغلو تا سال ٢٠١٠ عمدتا از دید دستگاه‌های امنیتی ترکیه مخفی می‌ماند. در این سال زنی ۵۴ ساله به واحد ضدتروریسم شهر بورسا مراجعه می‌کند و مجموعەای از اسناد مربوط به فعالیت‌های مخفیانه گروه سلام – توحید را در اختیار نیروهای امنیتی قرار می‌دهد.  نیروهای امنیتی پس از بررسی اوراق هویتی این زن متوجه می شوند که او کسی نیست جز “کامیله یازکچی‌اوغلو” همسر حسین عونی یازکچی اوغلو از اعضای ارشد گروه سلام – توحید.

کامیله در بازجویی مدعی می‌شود که همسرش جاسوس رژیم ایران است و اسناد ارائە شدە موید این مدعا هستند. اظهارات این زن منجر به شروع تحقیقات مخفی واحد ضد تروریسم و دادستانی استانبول می‌شود. کامیله یازکچی‌اوغلو در جریان شهادت‌های خود مدعی می شود که “هاکان فیدان” رئیس وقت سازمان استخبارات ترکیه “میت” از دوستان نزدیک همسرش است و باهم کار می‌کنند. به گفته کامیله علاوه بر ارتباط شخصی، پسر هاکان فیدان و حسین عونی یازکچی‌اوغلو در دانشگاه بیلکنت همکلاس بوده و برخی از اطلاعات میان دو نفر از طریق فرزندانشان رد و بدل می‌شده است. [20]

اسناد ارائه شده از سوی کامیله یازکچی‌اوغلو شامل نقشه‌های نظامی فوق محرمانه پایگاه‌های نظامی و اطلاعاتی ناتو در اطراف غازی عنتب و آدانا از جمله پایگاه هوایی انجرلیک، اطلاعات محرمانه از نشست‌های کابینه و خصوصیات اعضای کابینه دولت و اعضای ارشد حزب عدالت و توسعه و البته عکس های ماهواره‌ای دقیق از کنسولگری‌های ایالات متحده آمریکا و اسرائیل با حاشیه‌نویسی در خصوص ساختمان‌ها بوده است.

تحقیقات جدید در خصوص گروه “سلام – توحید” علاوه بر روشن کردن ابعاد نفوذ جمهوری اسلامی ایران در ارکان دولت ترکیه، پرده از بخشی از عملیات‌های خرابکارانه و تروریستی این گروه در دهه 90 میلادی برداشت. از جمله این عملیات‌ها بمبگذاری خودروی یک دیپلمات هندی در اعتراض به درگیری‌های کشمیر و حمله به دیپلمات‌های اسرائیلی در هند و گرجستان در سال ٢٠١٢ بودند. [21]

درجریان تحقیقات، واحد ضد تروریسم موفق به شناسایی رابط سپاه قدس با اعضای گروه سلام – توحید و شبکه جاسوسی ایران در ترکیه می شود. در همین رابطه در پایان سال ٢٠١٢ و اوایل سال ٢٠١٣ بسیاری از نیروهای سپاه قدس ازجمله ناصر غفاری افسر ارشد سپاه قدس و رابط و حامی اصلی گروه سلام توحید مجبور به خروج از خاک ترکیه می شوند. بنا به گزارش رسانه‌های ایران وی یک سال بعد در تهران می میرد. [22]

با این حال پرونده گشوده شده و تحقیقات در خصوص شبکه سپاه قدس در ترکیه پیش از به نتیجه رسیدن با دخالت اردوغان نخست وزیر وقت مختومه شد. در اقدام بعدی قضات دست‌نشانده دولت و سازمان استخبارات ملی ترکیه پرونده‌ای جدید گشوده و مجددا حسین عونی یازکچی‌اوغلو و کامیله یازکچی اوغلو را احضار کرده و از آنها اظهاراتی برخلاف آنچه پیشتر گفته بودند ثبت کردند. آنها بر همین اساس، افسران دایره مبارزه با تروریسم و دادستان‌های مسئول در پرونده‌ی ارتباطات اعضای گروه “سلام – توحید” با هاکان فیدان را متهم به جعل اسناد و توطئه علیه نیروهای امنیتی و دولت ترکیه کردند. [23]

ارتباط فیدان با مقامات سپاه قدس و گروه سلام-توحید البته فقط ابعاد داخلی نداشت؛ بلکه ایالات متحده و اسرائیل نیز از آن باخبر بوده و هرازچند گاهی نگرانی خود را با مقامات آنکارا در میان می‌گذاشتند. جیمز جفری سفیر وقت ترکیه همان زمان در پاسخ به خبرنگاران گفته بود که “ما باید با او [هاکان فیدان] همکاری داشته باشیم چراکه او می‌تواند کارها را به نتیجە برساند. اما ما نباید تصور کنیم که او دوست ایالات متحده است، چراکه این‌طور نیست.” [24]

به عنوان مثال چند ماه پس از تکیه فیدان بر کرسی ریاست سازمان امنیت ملی ترکیه و حمله نیروهای ارتش اسرائیل به کشتی حامل کمک‌های آنکارا به غزه، اهود باراک وزیر وقت دفاع کابینه نتانیاهو در جریان یک سخنرانی دولت ترکیه و هاکان فیدان را متهم می کند که اطلاعات حساسی را در ارتباط با اسرائیل در اختیار ایران قرار داده اند. در سال ۲۰۱۳ روزنامه واشینگتن‌پست در همین رابطه گزارش داد که دستگاه استخباراتی ترکیه هویت دست کم ١٠ تن از جاسوسان ایرانی موساد را در اختیار مقامات ایران قرار داده است. [25]  حتی گفته می شود که نشت اطلاعاتی و لو رفتن هویت گروهی از جاسوسان ایالات متحده در لبنان در سال ٢٠١١ به واسطه اطلاعاتی بوده که هاکان فیدان در اختیار ایران قرار داده است.

مذاکرات صلح و مسئله کُرد

هاکان فیدان در آوریل سال ٢٠٠٩ معاون امره تانر رئیس وقت کُرد سازمان امنیت ملی ترکیه می شود. در همین زمان است که فیدان ماموریت ویژه ای یافتە و همراه با امره تانر از سوی نخست وزیر و شورای امنیت ملی ترکیه مامور پیشبرد مذاکرات صلح با حزب کارگران کردستان در اسلو می‌شود. گفته می‌شود که ایده اولیه مذاکرات صلح از آن امرە تانر بوده و هاکان فیدان نیز در این زمینه به او مشاوره می‌داده است. [26]

بر اساس ادعانامه پرونده موسوم به تحقیقات ک.ج.ک (KCK)، هاکان فیدان همراه با آفت گونش و امره تانر روز ٨ فوریه ٢٠١٠ برای اولین بار با صبری اوک، مصطفی قرسو از اعضای ارشد حزب کارگران کردستان و زبیر آیدار رئیس وقت کنگره خلق در اسلو پایتخت نروژ دیدار می‌کند و اینگونه مذاکرات غیر رسمی‌ای که از سال ٢٠٠٩ با میانجیگری چند کشور و نهاد بین المللی شروع شده بود وارد مرحله جدیتری می‌شود. [27]

همزمان با تداوم مذاکرات صلح اسلو، امره تانر بازنشسته شده و روز ٢٧ می ٢٠١٠ هاکان فیدان ٤٢ ساله با حکم نخست وزیر وقت، بە عنوان جوان ترین رئیس سازمان امنیت ملی ترکیه، معرفی می‌شود. اما مذاکرات صلح علی‌رغم پیشرفت‌های محسوس و بازگشت یک هیات آشتی به نمایندگی از حزب کارگران کردستان و پیشوازی ده‌ها هزار شهروند کورد از آنها در شهر مرزی سلوپی متوقف شده و درگیری میان گریلاهای پ.ک.ک و نیروهای ترکیه از سر گرفته می شود. این درگیریها در روز ١٤ جولای ٢٠١١  با جان باختن ٧ گریلا و ١٣ نیروی نظامی به اوج خود می رسد. [28]

با این حال ماجرا به این نقطە ختم نگشتە و به یک بحران داخلی تبدیل می شود. روز ١٣ سپتامبر ٢٠١١ سایت خبرگزاری توقیف شده دجله توسط افراد و یا سازمانی ناشناس هک و یک فایل صوتی در آن منتشر می شود. فایل صوتی متعلق به مذاکرات میان حزب کارگران کردستان و مقامات ارشد اطلاعاتی ترکیه ازجمله هاکان فیدان بود. فیدان در این مذاکرات خود را نماینده تام الاختیار نخست وزیر معرفی می کند و صراحتا اعلام می کند که این مذاکرات به صورت کامل مورد حمایت نخست وزیر نیز هست. [29]

اندکی پس از انتشار فایل صوتی مذاکرات اسلو، دادستانی در پرونده موسوم به ک.ج.ک علیه وکلای عبدالله اوجالان اعلام جرم کرد و به دفاتر آنها یورش برد و تعدادی از آنها را نیز بازداشت کرد. در جریان این تحقیقات، پلیس مکاتبات ایمیلی نخست وزیر را نیز برای تحقیقات بیشتر توقیف می کند.

همزمان با این تحولات و تشدید اختلافات داخلی و جنگ در کردستان، روز ٢٨ دسامبر ٢٠١١  جنگنده‌های ارتش ترکیه گروهی از کولبران و کاسبکاران کورد را در روبوسکی، روستایی در مرز شمال و جنوب کردستان را هدف قرار دادند. در جریان این حمله ٣۴ غیرنظامی جان باختە و شمار زیادی نیز مجروح شدند. [30] بحران میان دستگاه قضایی با دولت در ماه فوریه و با احضار هاکان فیدان به عنوان یکی از مظنونان اصلی پرونده ک.ج.ک توسط شعبه چهاردهم دادگاه جرایم سنگین استانبول وارد مرحله حساستری شد. [31]

اردوغان و کابینه او برای جلوگیری از احضار و بازجویی از هاکان فیدان، بلافاصله یک لایحه قانونی را به مجلس برده و در نیمه شب ۱۵ فوریه، درست یک هفته پس از احضار رئیس تشکیلات میت با اکثریت آرا به تصویب رساند. [32]

بر اساس این قانون، بازجویی و احضار رئیس میت و افرادی که از سوی نخست وزیر برای ماموریت‌های ویژه گماشته می شوند در زمان ماموریت تنها با تایید نخست وزیر امکان پذیر خواهد بود. [33]

علی‌رغم توقف یک ساله مذاکرات اسلو، هاکان فیدان که اکنون از حمایت قانونی نیز برخوردار بود در سپتامبر ٢٠١٢ مجددا مامور ازسرگیری مذاکرات صلح با حزب کارگران کردستان و رهبر دربند آن عبدالله اوجالان شد. تفاوت دور دوم مذاکرات در این بود که این مذاکرات بدون حضور طرف سوم و مستقیما میان نماینگان پ.ک.ک و دولت ترکیه از طریق امرالی و نمایندگان وقت حزب صلح و دموکراسی (BDP) پیش برده می شد.

البته دور دوم مذاکرات که حتی منجر به اعلام بیانیه دولمه باغچه شد پیش از برگزاری انتخابات ٧ ژوئن ۲۰۱۵ با دستور رجب طیب اردوغان و به دلیل بیم از باخت در انتخابات متوقف شد؛ همزمان حملات سازمان یافته به احزاب و سازمان‌های فعال در کوردستان بیش از پیش افزایش یافت. ١٣ روز پس از برگزاری انتخابات ٧ ژوئن یعنی در ٢٠ ژوئن یک عامل انتحاری داعش که برای پلیس شناخته شده بود و تمام ارتباطات تلفنی و تحرکات او تحت کنترل بود خود را در میان گروهی از جوانان سوسیالیست و اعضای حزب دمکراتیک خلق‌ها در مرکز فرهنگی آمارا در شهر سوروج منفجر کرد و ٣٢ نفر را به قتل رساند.

دو روز پس از این جنایت نیز در شهر جیلان‌پنار جنازه دو افسر جوان پلیس در یک آپارتمان یافت شد. یک گروه ناشناس به نام “فدائیان آپو” مسئولیت قتل پلیس‌ها را برعهده گرفت و خبرگزاری فرات نزدیک به حزب کارگران کردستان نیز بیانیه این گروه را پوشش داد. [34]

شامگاه همان روز اردوغان اعلام کرد که دولت تمام امکانات خود را برای یافتن عاملان قتل‌عام سوروج و قتل دو پلیس در جیلان‌پنار بسیج کرده است. فردای همان روز جنگنده های ارتش ترکیه به بهانه حمله به مواضع داعش ده ها نقطه را در کوهستان های اقلیم کردستان بمباران کرده و دست کم ۸۵۰ نفر که عمدتا فعالان سیاسی کورد بودند در ۳۴ استان ترکیه به اتهام حمایت از سازمان های تروریستی بازداشت شدند.

چند روز پس از واقعه جیلان‌پنار، مراد کارایلان صراحتا اعلام کرد که قتل این دو پلیس کار نیروهای آنها نبوده است. [35] دو ماه بعد جمیل بایک نیز با رد دست داشتن پ.ک.ک در عملیات قتل پلیس‌ها خواستار تشکیل یک کمیته حقیقت یاب شد. [36] با این حال دولت ترکیه کماکان گریلاهای پ.ک.ک را عامل می دانست و دست کم ١٣ نفر با گزارش تلفنی فردی ناشناس به اتهام دست داشتن در قتل دو افسر پلیس بازداشت شدند، تمام این افراد چهار سال پس از واقعه به دلیل نبود هیچ سند و شاهدی از اتهامات انتصابی تبرئه شدند. [37]

درمقابل، دستگاه قضائی از بررسی نقش احتمالی چهار افسر پلیس که با دو قربانی در ارتباط بودند و اظهارات متناقضی در خصوص این جنایت کرده بودند امتناع می‌کند. مسئولان پرونده حتی از تطبیق اثر انگشت افسران پلیس با ١٠ اثر انگشتی که در صحنه جرم یافت شده بود سرباز می‌زنند و هیچگاه سوابق تماس این افراد را نیز بررسی نمی‌کنند. همچنین هیچگاه مشخص نشد که چه کسی دوربین‌های این واحد آپارتمانی را باز کردە و با خود برده است. دولت و حزب حاکم عدالت و توسعه حتی از تشکیل کمیته تحقیق در پارلمان ترکیه برای روشن شدن ابعاد این ماجرا جلوگیری کرد. [38]

چهار نفری که آتش جنگ را شعله ور خواهند کرد

روز ٢٧ مارس سال ۲۰۱۴ انتشار فایل صوتی یکی از جلسات محرمانه دولت ترکیه همچون بمبی فضای سیاسی این کشور را زیرورو کرد. در این فایل صوتی که هنوز به درستی مشخص نیست توسط چه افرادی و یا چە دولت هایی و با چه اهدافی منتشر شده بود، شماری از اعضای ارشد و امنیتی دولت ترکیه از جمله احمد داود اوغلو وزیر خارجه وقت، فریدون سینرلی اوغلو معاون وقت وزیر خارجه، هاکان فیدان رئیس وقت تشکیلات میت و ژنرال یاشار گولر رئیس دوم ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه در خصوص چگونگی فراهم کردن بهانه ای برای حمله به سوریه صحبت می‌کنند. [39]

بەنظر می رسد این جلسه مربوط به زمانی باشد که دو گروه داعش و جبهه النصره در شمال استان حلب و در نزدیکی شهر رقه  در اواخر سال ٢٠١٣ و اوایل سال ۲۰۱۴ درگیر شده بودند. در این فایل صوتی داود اوغلو با اشاره به مقبره سلیمان شاه در قلعه جعبر به عنوان خاک ترکیه و نقل قول از اردوغان نخست وزیر وقت تصریح می‌کند که آنکارا نباید این فرصت را برای مداخله نظامی در سوریه از دست بدهد.

وزیر خارجه وقت ترکیه در خصوص انتظاراتی که از وزارتخانه او می‌رود از یاشار گولر می پرسد که آیا باید این عملیات را از پیش به اطلاع کنسولگری سوریه در استانبول و سازمان ملل برسانند یا نه؟ یاشار گولر می‌گوید که این حمله باید غافلگیرانه باشد و معاون داود اوغلو نیز تاکید می‌کند که جنگ با داعش در حال حاضر توجیه بین المللی دارد و همچنین ترکیه از خاک خود در “مقبره سلیمان شاه” دفاع می‌کند.

یاشار گولر از داود اوغلو می‌خواهد تا با وزرای دفاع و کشور گفتگو کند و زمینه را برای ارسال مهمات به داخل سوریه مهیا کند. هاکان فیدان در پاسخ به گولر می‌گوید که تا کنون بیش از هزار کامیون اسلحه و مهمات به سوریه ارسال کرده اند.

وزیر خاجه وقت در ادامه تصریح می‌کند که آنها در سوریه به نیروی انسانی نیاز دارند نه مهمات و با اشاره به بحران لیبی و مداخله ناتو در این کشور افسوس می‌خورد که چرا در سال های ٢٠١١ و ٢٠١٢  تصمیم‌های شجاعانه‌ای برای مداخله نگرفته‌اند. داود اوغلو در ادامه می‌گوید که اردوغان می‌خواهد درصورت لزوم از این فرصت استفاده شود و درخواست یک توجیه مناسب برای شروع احتمالی عملیات نظامی می‌کند.

هاکان فیدان در پاسخ می‌گوید که او می‌تواند چهار نفر را به آن‌سوی مرز بفرستد تا هشت موشک به یک فضای خالی در ترکیه شلیک کنند و یا اینکه مقبره سلیمان شاه را بمباران کنند و از این طریق بهانه لازم برای ورود به سوریه را توجیه کنند.

این گفتگو درست یک سال پس از بروز اختلاف جدی میان وانشگتن و آنکارا در خصوص سیاست راهبردی ناتو در سوریه منتشر شد. استراتژی ترکیه و البته فیدان ساقط کردن بشار اسد به هر قیمتی بود و برای عملی کردن آن تقریبا قائل به هیچ محدودیتی نبودند.

در ماه مه سال ٢٠١٣  باراک اوباما در دیدار با اردوغان به آنکارا هشدار می‌دهد که “همه مخالفان مسلح [اسد] جنگجویان خوبی نیستند” و از ترکیه می‌خواهد تا مرزهای خود را به روی سوریه ببندد و از ورود نیروهای افراطی و جهادی به سوریه جلوگیری کند. [40]

با این حال اردوغان و رئیس وقت سازمان امنیت ملی ترکیە تاکید می‌کنند اینگونه نیست و خواستار همکاری واشنگتن در تسلیح مخالفان اسد می‌شوند. واشینگتن اما نهایتا تسلیم استراتژی شریک خود در ناتو شده و در یک همکاری مخفیانه و آنگونه که سخنگوی وقت پنتاگون می‌گوید “برای تضعیف و مقابله با داعش” شروع به آموزش نیروهای “ارتش آزاد سوریه” می‌کند.

طبق توافقات صورت گرفته این نیروها پس از آموزش باید برای مقابله با گروه‌های افراطی ازجمه گروه دولت اسلامی در عراق و شام (داعش) وارد شمال استان حلب شوند. با این حال یک سال پس از شروع این برنامه، نیروهای آموزش دیده پس از ورود به خاک سوریه در شمال استان حلب، به شاخه سوری القاعده یعنی “جبهه النصره” ملحق می‌شوند. [41]

این رویداد و البته مجموعه دیگری از عوامل منجر به این شد که ایالات متحده تا حدی در سیاست خود در سوریه و همکاری‌های امنیتی با ترکیه در این رابطه تجدید نظر کند و تا جای ممکن خود راسا در وضعیت سوریه مداخله نماید. در سال ٢٠١٩ و همزمان با چراغ سبز ایالات متحده به ترکیه برای حمله به اقلیم شمال و شرق سوریه (روژاوا)، برت مک‌گورک فرستاده ویژه ریاست جمهوری در ائتلاف جهانی برای مقابله با داعش از سمت خود استعفا داد و بعدها صراحتا اعلام کرد که ترکیه در مقابل درخواست‌های آمریکا برای بستن مرزهایش به روی پیکارجویان افراطی مقاومت می‌کرده و درست زمانی‌که کُردها داعش را شکست دادند، تمام مرز خود با سوریه را با دیوارهای بتنی مسدود کرد. [42]

ادامه دارد….

منابع:

[1] Hacettepeli Kürt İsmail Keş İsmail

https://anayurtgazetesi.com/haber/10717061/hacettepeli-kurt-ismail-kes-ismail

[2] ‘Çavuşoğlu’nun babasının lakabı hırsız Kürt Osman’ yazmıştı, gözaltına alındı

https://ahvalnews.com/tr/ifade-ozgurlugu/cavusoglunun-babasinin-lakabi-hirsiz-kurt-osman-yazmisti-gozaltina-alindi

[3] Kabinede aynı sülaleden iki isim: Hakan Fidan ile Fahrettin Koca akraba çıktı!

https://www.yeniakit.com.tr/haber/kabinede-ayni-sulaleden-iki-isim-hakan-fidan-ile-fahrettin-koca-akraba-cikti-1764252.html

[4] Zindaşti’den 3 Milyon Euro Rüşvet İsteyen İst. Emn. Mdr. Yard. Kim?

[5] Seçim, MİT Müsteşarı Hakan Fidan’ın aşiretini böldü

https://t24.com.tr/haber/secim-mit-mustesari-hakan-fidanin-asiretini-boldu,253443

[6] Neffe des MIT-Chefs als Guerillakämpfer in Bradost

https://anfdeutsch.com/kultur/neffe-des-mit-chefs-als-guerillakaempfer-in-bradost-4528

[7] Saray’dan “Hakan Fidan’ın yeğeni PKK üyesi” iddiasına yanıt

https://www.birgun.net/haber/saraydan-hakan-fidan-in-yegeni-pkk-uyesi-iddiasina-yanit-445075

[8] Dışişleri Bakanı

https://www.mfa.gov.tr/bakan-genel.tr.mfa

[9] MIT müstesarlari biografiler

https://web.archive.org/web/20200219054051/http://www.mit.gov.tr/must-biyog14.html

[10] Diplomacy in the information age: the use of information technologies in verification

https://repository.bilkent.edu.tr/items/79d25f0d-c2d1-4441-b3f6-11104f3cf34c

[11] MİT’te atama

https://www.sabah.com.tr/gundem/2010/04/17/mitte_atama

[12] Erdoğan’ın “sır küpüm” dediği Hakan Fidan kimdir?

https://www.yeniasya.com.tr/gundem/erdogan-in-sir-kupum-dedigi-hakan-fidan-kimdir_325558

[13] Kemal İnat; Türkiye’nin İran Politikası 2010

https://ormer.sakarya.edu.tr/uploads/files/00_mey_2010_9.pdf

[14] تركيه و برزيل خواستار انعطاف ايران در مذاكرات اتمى با غرب شدند

https://www.radiofarda.com/a/f4_Turkey_Brazil_urge_Iran_flexible_nuclear_drive/2109174.html

[15] SİNCAN BELEDİYESİNİN ORGANİZE ETTİĞİ  “KUDÜS” GECESİ (31 Ocak 1997)

http://www.28subatgercekler.com/?p=1636

[16] SİNCAN YILDIZ KUDÜS ÇADIRI=28 ŞUBAT: 3

https://bekiryalcinkaya.tr.gg/Sincan-Y%26%23305%3Bld%26%23305%3Bz-Kud.ue.s-%C7ad%26%23305%3Br%26%23305%3B%3D28-%26%23350%3Bubat-d–3.htm

[17] 1997’den Bugüne Kudüs Günleri: Devr-i İstibdat mı, Devr-i Hürriyet mi?

https://daktilo1984.com/forum/1997den-bugune-kudus-gunleri-devr-i-istibdat-mi-devr-i-hurriyet-mi/

[18] Sincan’a ceza yağdı

https://www.milliyet.com.tr/the-others/sincana-ceza-yagdi-5373865

[19] خاطرات دوران خدمت در وزارت امور خارجه

https://mfa.gov.ir/portal/pulications/1134/3968

[20] Selam Tevhid Terör Örgütü böyle ortaya çıktı

https://www.siyasetcafe.com/selam-tevhid-teror-orgutu-boyle-ortaya-cikti-6220h.htm

[21] Elçiye nasıl zeval olduğunun kısa tarihi

Elçiye nasıl zeval olduğunun kısa tarihi -2-

[22] جانباز شیمیایی، ناصر غفاری به درجه رفیع شهادت رسید

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1393/06/20/495610/%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B2-%D8%B4%DB%8C%D9%85%DB%8C%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1-%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D8%AF%D8%B1%D8%AC%D9%87-%D8%B1%D9%81%DB%8C%D8%B9-%D8%B4%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%AA-%D8%B1%D8%B3%DB%8C%D8%AF

[23] Kumpası Yazıcıoğlu’nun eşini kullanarak başlatmışlar

https://www.star.com.tr/guncel/kumpasi-yazicioglunun-esini-kullanarak-baslatmislar-haber-1065620/

[24] Turkey’s Spymaster Plots Own Course on Syria

https://www.wsj.com/articles/SB10001424052702303643304579107373585228330

[25] Turkey blows Israel’s cover for Iranian spy ring

https://www.washingtonpost.com/opinions/david-ignatius-turkey-blows-israels-cover-for-iranian-spy-ring/2013/10/16/7d9c1eb2-3686-11e3-be86-6aeaa439845b_story.html

[26] Exclusive: CIA Spies Caught, Fear Execution in Middle East

https://abcnews.go.com/Blotter/cia-spies-caught-fear-execution-middle-east/story?id=14994428

[27] ‘Barış Grubu’ üyeleri serbest

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2009/10/091020_pkknew

[28] Silvan’da çatışma: 13 asker öldü

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2011/07/110714_turkey_clashes

[29] Müzakerenin Ses Kaydı mı?

https://bianet.org/haber/muzakerenin-ses-kaydi-mi-132693

[30] Uludere olayı için hükümetten ilk tepkiler!

https://www.haberturk.com/gundem/haber/701508-uludere-olayi-icin-hukumetten-ilk-tepkiler

[31] “KCK, MİT’in gözetiminde oluştu!”

https://www.haberturk.com/gundem/haber/714093-kck-mitin-gozetiminde-olustu-

[32] Jet hızıyla imzalandı

https://www.milliyet.com.tr/siyaset/jet-hiziyla-imzalandi-1504545

[33] DEVLET İSTİHBARAT HİZMETLERİ VE MİLLİ İSTİHBARAT TEŞKİLATI KANUNU

https://web.archive.org/web/20140903125008/https://www.mit.gov.tr/2937.pdf

[34] HPG: 2 polisi Apocu fedai timi cezalandırdı

https://firatnews.com/kurdistan/hpg-2-polisi-apocu-fedai-timi-cezalandirdi-51114

[35] Karayılan: Çözüm için Direniyoruz

https://m.bianet.org/bianet/siyaset/166851-karayilan-cozum-icin-direniyoruz

[36] Bayık: Artık tek taraflı ateşkes olmayacak

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/11/151130_bayik_mulakat_1

[37] “Ceylanpınar’da 2 Polisin Faili Meçhul, Çözüm Süreci Bitti, Yüzlerce Kişi Öldü”

https://m.bianet.org/bianet/insan-haklari/194813-ceylanpinar-da-2-polisin-faili-mechul-cozum-sureci-bitti-yuzlerce-kisi-oldu

[38] Savaşa gerekçe yapılan Ceylanpınar suikasti hakkında Meclis araştırması talebi

https://sendika.org/2018/03/savasa-gerekce-yapilan-ceylanpinar-suikasti-hakkinda-meclis-arastirmasi-talebi-478772

[39] Ses kaydına göre, Suriye ile savaş çıkarmaya çalışmışlar

https://www.evrensel.net/haber/81055/ses-kaydina-gore-suriye-ile-savas-cikarmaya-calismislar

[40] איש הצללים של ארדואן

https://www.ynet.co.il/articles/0,7340,L-4439730,00.html

[41] U.S.-trained Syrian rebels gave equipment to Nusra: U.S. military

https://www.reuters.com/article/us-mideast-crisis-usa-equipment-idUSKCN0RP2HO20150926

[42] “They All Came Through Turkey Debate” || Debate Clip