admin 
فرهاد جهان‌‌بیگی
تحولات اخیر در سیاست ترکیه و پیام تاریخی عبدالله اوجالان، رهبر حزب کارگران کوردستان (پ.ک.ک) بار دیگر بحث صلح و آشتی را به یکی از مهم‌ترین مسائل کوردها و دولت ترکیه تبدیل کرده است. این پیام که به طور غیرمنتظره‌ای خواستار زمین گذاشتن سلاح و انحلال پ.ک.ک شد، هم در سطح داخلی ترکیه و هم در سطح منطقه‌ای بازتاب گسترده‌ای داشت. در پی این پیام، پ.ک.ک یک‌طرفه اعلام آتش‌بس کرد و این اقدام با واکنش‌های مثبت بین‌المللی همراه شد.
با توجه به تحولات ژئوپلیتیکی منطقه و تغییرات در سیاست‌های جهانی، این رویداد نه‌تنها در داخل ترکیه، بلکه در دیگر بخش‌های کوردستان، به ویژه در شرق کوردستان (کوردستان ایران) نیز می‌تواند پیامدهای مهمی داشته باشد. سعی می‌کنیم در این مقال به طور مختصر، به بررسی پروسه آشتی، اهداف و پیامدهای آن و همچنین تأثیرات این روند بر شرق کوردستان و آینده کوردهای این بخش خواهیم پرداخت.
۱. پیام تاریخی اوجالان و آغاز یک مسیر جدید
عبدالله اوجالان، رهبر جنبش کوردها خصوصا در شمال کوردستان، از زمان بازداشتش در ۱۹۹۹ در زندان امرالی، همچنان یکی از مهم‌ترین بازیگران سیاسی در معادلات کوردها و ترکیه باقی مانده است. او در پیام اخیر خود، نه‌تنها بر ضرورت پایان درگیری‌ها تأکید کرد، بلکه مستقیماً پیشنهاد انحلال پ.ک.ک را مطرح کرد؛ مسئله‌ای که تا پیش از این، حتی در مذاکرات صلح نیز مطرح نشده بود.
اوجالان در این پیام، رئال سوسیالیسم را نیز به‌شدت مورد نقد قرار داد و مسیر جدیدی برای حرکت کوردها پیشنهاد کرد که به‌جای مبارزه نظامی، بر دیپلماسی و سیاست‌ورزی مدرن تأکید دارد. این تغییر نگرش می‌تواند نقطه عطفی در تاریخ جنبش کوردی در منطقه باشد، زیرا تا پیش از این، مبارزه مسلحانه به عنوان اصلی‌ترین راهبرد پ.ک.ک و گروه‌های همسو با آن مطرح بوده است.
۲. واکنش‌های داخلی و بین‌المللی به پروسه آشتی در ترکیه
اعلام آتش‌بس یک‌طرفه از سوی پ.ک.ک، در حالی که دولت ترکیه هنوز واکنش مشخصی نشان نداده، نشان‌دهنده جدیت کوردها در مسیر آشتی است. این اقدام بلافاصله با واکنش‌های مثبت بین‌المللی روبه‌رو شد. کشورهای غربی، از جمله ایالات متحده و اتحادیه اروپا، این اقدام را گامی مهم در جهت کاهش تنش‌های داخلی در ترکیه و افزایش ثبات در منطقه دانستند.
هرچند تحولات نشان می‌دهد این پیام حاصل حداقل ماهها گفت‌وگوی غیرعلنی بین مقامات ترکیه و رهبر پ.ک.ک است، اما در سطح داخلی، دولت ترکیه هنوز و به طور علنی سیاست مشخصی در برابر این تحول اعلام نکرده است. هرچند که دولت اردوغان در سال‌های گذشته به دنبال مذاکره با کوردها بود، اما سرکوب شدید جریانات کوردی پس از ۲۰۱۵ باعث شد که بسیاری از کوردها نسبت به صداقت آنکارا در روند آشتی تردید داشته باشند. اکنون، با تغییر معادلات جهانی، ممکن است دولت ترکیه مجبور شود تا مسیر مذاکره و اصلاحات را بار دیگر در پیش بگیرد.
می‌توان پیشبینی کرد این‌بار پروسه آشتی با فشارهای بین‌المللی و همراه با تحولات منطقه‌ای با پیشاهنگی اسرائیل به نتیجه مطلوب برسد، هرچند می‌تواند پروسه‌ای زمان‌بر باشد.
٣. نقش ایران در معادلات جدید کوردی
ایران به‌عنوان یکی از بازیگران اصلی منطقه، احتمالاً تحولات جدید را با دقت زیر نظر خواهد داشت. دولت ایران همواره با هرگونه تحرکات استقلال‌طلبانه یا افزایش قدرت احزاب کوردی مخالفت کرده است. در صورت تغییر رویکرد پ.ک.ک و افزایش فعالیت‌های پژاک، ایران ممکن است فشارهای امنیتی و سیاسی خود را علیه این حزب افزایش دهد.
از سوی دیگر، اگر فشارهای بین‌المللی بر ایران افزایش یابد، این کشور ممکن است ناچار شود که راهکارهای جدیدی برای تعامل با کوردها ارائه دهد. اما اگر ایران هدف بعدی تغییرات خاورمیانه باشد باید نقش ایران را تا حدی نادیده گرفت.
۳. تأثیرات پروسه آشتی در ترکیه بر شرق کوردستان
یکی از مهم‌ترین سؤالاتی که در پی این تحولات مطرح می‌شود، تأثیر آن بر شرق کوردستان است. با توجه به اینکه برخی از جنبش‌های کوردی از لحاظ ایدئولوژیک و سازمانی، از پ.ک.ک الهام گرفته‌اند، تغییرات در سیاست‌های این حزب می‌تواند تأثیر مستقیمی بر وضعیت پژاک و دیگر گروه‌های کوردی داشته باشد.
مهم‌ترین فاکتور پس از به نتیجه رسیدن پروسه آشتی و زمین گذاشتن سلاح از سوی پ.ک.ک، می‌تواند تأثیر مستقیمی بر تحولات شرق کوردستان داشته باشد. یکی از احتمالات این است که برخی از نیروهای پ.ک.ک، بدون خلع سلاح، به حزب حیات آزاد کوردستان (پژاک) بپیوندند و خود را برای تحولات احتمالی در ایران آماده کنند.
پیشبینی می‌شود بخشی از نیروهای پ.ک.ک پس از خلع سلاح، برای نشان دادن حسن نیت، در یک کمپ تحت نظارت بین‌المللی در کوردستان عراق مستقر شوند و رهبران این حزب نیز تحت حفاظت بین‌المللی در یک کشور اروپایی یا یک کشور عربی – به احتمال زیاد مصر – به فعالیت‌های سیاسی خود ادامه دهند.
الف) آینده پژاک و تغییر مسیر ایدئولوژیک
پژاک، که در منظر خارجی به‌عنوان شاخه‌ای از پ.ک.ک شناخته می‌شود، تاکنون از الگوی مبارزه مسلحانه و اندیشه‌های اوجالان پیروی کرده است. با توجه به پیام اوجالان و تغییر رویکرد پ.ک.ک، احتمال دارد که پژاک نیز در آینده مسیر خود را بازنگری کند.
از سوی دیگر، اوجالان در پیام اخیر خود رئال سوسیالیسم را به‌شدت نقد کرد، مسئله‌ای که می‌تواند چالش بزرگی برای پژاک باشد، زیرا این حزب تاکنون بر ایدئولوژی چپ رادیکال تأکید داشته است. در صورتی که پژاک بخواهد به حیات سیاسی خود ادامه دهد، احتمالاً مجبور خواهد شد تا خود را به یک نیروی دموکراتیک و غیرنظامی تبدیل کند (البته پس از تحولات در ایران) که این تغییر نیازمند روابط جدید با دیگر احزاب کوردی و جریان‌های دموکراتیک در اپوزیسیون ایران است.
ب) امکان همکاری پژاک با دیگر احزاب کورد
یکی از پیامدهای تغییر رویکرد پ.ک.ک، می‌تواند افزایش همکاری بین پژاک و احزاب سنتی کورد مانند دموکرات و کومله باشد. تا پیش از این، اختلافات ایدئولوژیک و استراتژیک میان این احزاب مانع از همکاری جدی میان آنها بود. اما اکنون، با توجه به تغییر رویکرد احتمالی پژاک و تأکید بر دیپلماسی و سیاست‌ورزی به‌جای مبارزه مسلحانه، زمینه برای همگرایی و اتحاد نیروهای کوردی بیش از گذشته فراهم می‌شود.
۴. تأثیرات منطقه‌ای: نقش غرب، اسرائیل و کشورهای عربی
کوردها در حال حاضر از حمایت‌های بین‌المللی ویژه‌ای برخوردارند، به ویژه در سوریه و عراق. در آینده، با توجه به تغییرات در سیاست‌های آمریکا و اتحادیه اروپا نسبت به خاورمیانه، ممکن است کوردها به یک بازیکن کلیدی در ثبات و امنیت منطقه تبدیل شوند. آمریکا و کشورهای غربی ممکن است همچنان از حقوق کوردها در منطقه حمایت کنند، به‌ویژه اگر این حمایت به ثبات و پیشرفت دموکراتیک در خاورمیانه کمک کند. یکی از فاکتورهای مهم در تحولات کوردها، نقش کشورهای منطقه‌ای و قدرت‌های جهانی است. در این میان، اسرائیل و برخی کشورهای عربی می‌توانند نقشی کلیدی در آینده کوردها ایفا کنند.
– اسرائیل به‌عنوان یکی از طرفداران قدیمی استقلال کوردستان عراق، در سال‌های اخیر به‌طور غیرمستقیم و بعضا مستقیم از کوردهای سوریه و دیگر بخش‌های کوردستان نیز حمایت کرده است. در صورتی که پژاک و دیگر احزاب کوردی به سمت سیاست‌ورزی و دیپلماسی حرکت کنند، ممکن است اسرائیل نیز از این روند حمایت کند.
همکاری با اسرائیل می‌تواند به کوردها کمک کند تا حمایت‌های سیاسی و نظامی از قدرت‌های جهانی و منطقه‌ای به دست آورند. به ویژه در شرایطی که روابط ایران و اسرائیل پیچیده‌تر می‌شود، کوردها می‌توانند از پشتیبانی غرب بهره‌مند شوند. این حمایت‌ها ممکن است شامل حمایت‌های امنیتی، اقتصادی و سیاسی باشد که برای ایجاد نهادهای حکومتی پایدار و تقویت ظرفیت‌های اقتصادی و نظامی کوردها ضروری است.
– کشورهای عربی مانند عربستان و امارات نیز به‌دلیل رقابت با ایران، ممکن است در آینده به حمایت از جنبش‌های کوردی در ایران روی بیاورند. هرچند که رابطه کوردها و جهان عرب همواره پیچیده بوده، اما در شرایط جدید منطقه، ممکن است ائتلاف‌های تازه‌ای شکل بگیرد. نباید فراموش کرد، همانطور که اوجالان در پیام اخیر خود بر برادری کورد-ترک تاکید داشت، پیشتر هم در پی تحولات روژآوا ایده برادری کورد-عرب را هم مطرح کرده بود.
۵. آینده شرق کوردستان در صورت تغییرات سیاسی در منطقه
اگر تحولات جهانی و منطقه‌ای به تغییر در ساختار حکومت ایران منجر شود، کوردها یکی از گروه‌هایی خواهند بود که می‌توانند بیشترین تأثیر را از این تغییرات بپذیرند. سناریوهای احتمالی برای آینده کوردهای ایران شامل موارد زیر است:
١. ایجاد یک سیستم فدرالی در ایران که در آن کوردها از خودمختاری داخلی برخوردار شوند.
- 2. ادامه وضعیت فعلی با اصلاحات محدود که ممکن است از طریق مذاکره با حکومت مرکزی به‌دست آید.
- 3. احتمال درگیری و ناآرامی در صورت عدم پذیرش حقوق کوردها از سوی حکومت آینده.
نتیجه‌گیری
پیام تاریخی عبدالله اوجالان و روند آشتی در ترکیه می‌تواند نقطه عطفی در سیاست کوردها در خاورمیانه باشد. اگر این روند به اصلاحات پایدار و دیپلماسی واقعی منجر شود، احتمالاً تأثیرات گسترده‌ای بر کوردهای شرق کوردستان نیز خواهد داشت. پژاک و دیگر احزاب کورد ممکن است مجبور شوند استراتژی‌های خود را تغییر داده و از یک نیروی نظامی به یک نیروی سیاسی و دموکراتیک تبدیل شوند. در این میان، تحولات منطقه‌ای و نقش قدرت‌های جهانی نیز نقشی تعیین‌کننده در آینده کوردها ایفا خواهند کرد.
اگرچه شرق کوردستان از لحاظ فرهنگی، تاریخی و جغرافیایی توانایی‌های زیادی برای خودمختاری دارد، اما موفقیت در اداره خود، به شدت به زیرساخت‌های اقتصادی، سیاسی، نظامی، روابط بین‌المللی و اجتماعی وابسته است. در کوتاه‌مدت، چالش‌ها و مشکلات زیادی در این مسیر وجود خواهد داشت، به ویژه در حوزه اقتصادی و امنیتی. اما اگر شرق کوردستان بتواند توسعه پایدار را در این زمینه‌ها به دست آورد و حمایت‌های بین‌المللی را جلب کند، امکان موفقیت در اداره خود و به دست آوردن خودمدیریتی در مراحل بعدی فراهم خواهد بود.
