بازگشت قاسم سلیمانی با کراوات- بخش دوم و پایانی

گزارش تحقیقی عمار گلی درباره سوابق هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه

بخش اول گزارش را میتوانید اینجا بخوانید

استعفا برای تکیه زدن بر کرسی پارلمان

در فوریه سال ۲۰۱۵ هاکان فیدان از سمت خود در سازمان امنیت ملی ترکیه استعفا داد تا بتواند خود را برای انتخابات هفتم ژوئن نامزد کند. بسیاری بر این باور هستند که او در تلاش بوده که از طریق ورود به مجلس مسیر را برای رسیدن به راس هرم حزب عدالت و توسعه هموار کند و جانشین اردوغان شود.[43]

اگرچه استعفای فیدان از سوی داود اوغلو نسخست وزیر وقت قبول می‌شود اما موجب بروز موجی از نگرانی در میان اعضای ارشد حزب حاکم می‌شود. داود اوغلو علت استعفای فیدان را به تلاش دستگاه قضایی برای محاکمه او در پرونده موسوم به ک.ج.ک مرتبط می‌کند.

بولنت آرینچ معاون وقت نخست وزیر ضمن ابراز نارضایتی از استعفای فیدان او را “سوپرمن”ی می‌نامد که کارهای بسیار مهمی انجام دادە و نمایندگی و وزارت را برازنده او نمی‌بیند. [44] اردوغان نیز صراحتا با نامزدی فیدان مخالفت می‌کند و می‌گوید در گفتگو با نخست وزیر گفته که نامزدی فیدان را برای مجلس مثبت نمی بیند و از این مسئله ناراحت است.

نهایتا یک ماه بعد در ١٠ مارس ۲۰۱۵ هاکان فیدان در جلسه شورای وزیران شرکت می‌کند و استعفای خود را از سمت ریاست تشکیلات امنیت ملی پس می‌گیرد و از نامزدی نیز انصراف می‌دهد.

کودتا یا عملیاتی علیه فیدان؟

در روایت رسمی دولت ترکیه از کودتای شکست خورده ١۵ جولای ۲۰۱۶ داستان از آنجایی آغاز می‌شود که یک سرگرد ناشناس با نام اختصاری اُک (O.K) یا آنچنانکه خنده فرات در کتاب خود او را “H.A” معرفی می‌کند، صبح روز ۱۵ جولای در محل کارش در فرماندهی هوانوردی ارتش ترکیه از طرحی برای ربودن رئیس وقت سازمان امنیت ملی ترکیه باخبر می‌شود. این سرگرد ناشناس راس ساعت ۱۵ از محل کار خود خارج شده و به ساختمان سازمان امنیت ملی ترکیه مراجعه میآکند و آنها را از احتمال وجود برنامەای برای ربایش هاکان فیدان مطلع می‌کند. [45]

هاکان فیدان اندکی بعد و پس از اطلاع یافتن از این طرح با ژنرال یاشار گولر رئیس دوم وقت ستاد کل ارتش تماس می‌گیرد. یاشار گولر نیز پس از بررسی وضعیت و کسب اطلاعات بیشتر هاکان فیدان را به ستاد ارتش فرا می‌خواند تا همراه با خلوصی آکار رئیس وقت ستاد کل ارتش وضعیت پیش آمده را مدیریت و بررسی کنند. سپس خلوصی آکار برای ممانعت از اجرای طرح ربایش هاکان فیدان اعلام می‌کند که دستور به بستن حریم هوایی، ممنوعیت تردد نیروهای نظامی و همچنین بازرسی دانشکده هوانوردی ارتش می‌دهد. درپی تحرکات در ستاد کل ارتش ظاهرا کودتاگران از بیم افشای طرحشان برنامه کودتا را راس ساعت ٢٠ و ٣٠ دقیقه یعنی ٧ ساعت زودتر از موعدی که پیشتر برنامه‌ریزی کرده بودند به اجرا می‌گذارند. [46]

تا این لحظه اما هیچ یک از مقامات امنیتی و نظامی، رئیس جمهور، نخست وزیر و معاون نخست وزیر را از این خطر بزرگ مطلع نکرده اند؛ خطری که هاکان فیدان در گفتگو با خلوصی آکار آن را بخشی از یک برنامه بزرگتر می‌نامد و به نوعی به یک کودتا اذعان می‌کند. حتی به گفته یک روزنامه‌نگار تحقیقی هاکان فیدان پس از جلسه ستاد کل ارتش همراه با وزیر کُرد وقتِ دیانت ترکیه محمد گورمز برای صرف شام ستاد کل ارتش را ترک می‌کند. به گفته بینالی یلدرم نخست وزیر وقت، هاکان فیدان از عصر روز ۱۵ جولای در دسترس نمی‌ماند و تا نیمه‌های شب کسی از محل او اطلاعی نداشته است. [47]

در سوی دیگر ماجرا نیز اردوغان چند روز بعد از کودتا در گفتگو با الجزیره مدعی می شود روز ۱۵ جولای درحالی‌که در تعطیلات در مارماریس بوده از طریق باجناق خود “ضیا ایلگن” از طرح برخی از امرای ارتش برای کودتا باخبر می‌شود و چند ساعت بعد به دلایل امنیتی محل اقامت خود را در مارماریس ترک می‌کنند. تا اینجای کار ما میدانیم که مقامات ارشد دولت ترکیه از دو طریق و به صورت مجزا از تلاش برای کودتا مطلع می‌شوند ولی بنا به دلایلی که هنوز روشن نیست هیچکدام سعی در مطلع کردن دیگر نهادهای سیاسی و امنیتی نمی‌کنند. [48]

علاوه بر روایت رسمی دولت، شماری از متهمان عضویت در جنبش گولن از جمله “حسین گولر” و “نیهال اُلچوک” عضو حزب آینده مدعی هستند که یک ماه پیش از کودتا یعنی در روز ١١ ژوئن اسناد و اطلاعاتی که در این رابطه داشته‌اند را از طریق “شیرین اونال” ژنرال بازنشسته و نماینده آک پارتی به اطلاع مقامات ارشد دولت منجمله اردوغان رسانده‌اند. [49]

این اظهارات درحالی است که بر اساس تصاویر موجود دوربین‌های مدار بسته “شیرین اونال” راس ساعت ۱۴ روز کودتا وارد ستاد کل ارتش ترکیه شده و با خلوصی آکار دیدار کرده و راس ساعت ۱۶ ستاد را ترک می‌کند. تا این لحظه هیچ اطلاعی از محتویات مذاکرات میان اونال و آکار در دست نیست و عجیب تر اینکه خلوصی آکار پس از این دیدار به دفتردار خود دستور می‌دهد تا اسم شیرین اونال را از لیست افرادی که با وی ملاقات کرده اند پاک کند. [50]

شیرین اونال در ستاد کل ارتش ترکیە در روز کودتا

اما این تمام ماجرا نیست و بەنظر می‌رسد علاوه بر مقامات ارشد دولت ترکیه، برخی از کشورهای منطقه از جمله ایران نیز پیشاپیش از احتمال وقوع یک کودتا در ترکیه اطلاع داشتند. در سال ٢٠١٧ “عبدالقادر سلوی” از روزنامه نگاران نزدیک به حزب حاکم عدالت و توسعه در خلال یک مصاحبه در شبکه CNN Türk مدعی شد که دولت ایران دست‌کم از سه روز قبل از وقوع کودتا از آن خبر داشته و نیروهای نظامی خود در جوار مرزهای ترکیه را به حالت آماده باش در آورده بوده است. این ستون‌نویس روزنامه حریت در ادامه مدعی می‌شود که رئیس جمهور و نخست وزیر تا روز واقعه از وقوع کودتا اطلاعی نداشته‌اند اما ایران از طریق منابع استخباراتی از وقوع این کودتا مطلع می شود. [51]

روز ٨ ژانویه و تنها ۵ روز پس از کشته شدن قاسم سلیمانی توسط آمریکا، نورالدین شیرین رئیس تحریریه تلویزیون قدس در ترکیه مدعی شد که قاسم سلیمانی نقش مهمی در مقابله با کودتاگران داشته است. نورالدین شیرین بدون اشاره به جزئیات میگوید قاسم سلیمانی یکی از کسانی بوده که مانع عملی شدن پروژه آمریکا و اسرائیل” شده و رجب طیب اردوغان نیز از موضوع اطلاع دارد. [52]

رئیس اسبق ستاد کل نیروهای مسلح ایران چند ماه پس از کودتا در گفتگو با رسانه های داخلی ایران تایید کرده که نیروهای نظامی این کشور در واکنش به وقوع کودتا به حالت آماده باش در آمده بودند.[53]

علاوه بر این مقام ارشد، وزیر خارجه وقت ایران در یک جلسه غیرعلنی در مجلس ایران اذعان کرده است که شب کودتا همراه با علی شمخانی رئیس شورای عالی امنیت ملی و قاسم سلیمانی موضوع کودتا را تا صبح روز بعد رصد می‌کرده اند. [54]

وبسایت تحلیلی المانیتور نیز چهار روز پس از کودتا به نقل از یک مقام جمهوری اسلامی ایران گزارش دادە که هر سه مقام یادشده در شب کودتا به صورت جدی در حال مشاوره دادن به مقامات مختلف امنیتی و سیاسی ترکیه و بررسی سناریوهای مختلف بوده‌اند. المانیتور همچنین گزارش دادە که ایران در پیامی به آنکارا از آنها خواسته بود تا “خیابان‌ها را” خالی نکنند. [55]

مشخص نیست که اردوغان پس از شور با مقامات ایرانی از مردم خواسته به خیابان بیایند یا نه. اما چیزی که روشن است این است که جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که از دولت اردوغان حمایت و کودتا را محکوم کرد.

با این حال هنوز برای کسی مشخص نیست که آیا مقامات ایران ازجمله فرمانده اسبق سپاه قدس به مقامات ترکیه در خصوص احتمال وقوع یک کودتا هشدار داده بودند؟ در شب واقعه مقامات ایرانی در حال رایزنی به چه مقام‌هایی در آنکارا بودند؟ آیا هاکان فیدان که تا پاسی از نیمه شب غیب شده بود درحال گفتگو با ایرانی‌ها بود یا نه؟ آنچه برای ما روشن است در وهله نخست این است که هاکان فیدان رابطه بسیار خوبی با قاسم سلیمانی داشته و حتی او را نیز تحسین می‌کرده است. [56, 57] علاوه بر این هم ایران و هم ترکیه غرب را به دست داشتن در کودتا متهم می‌کردند و بەنظر می رسد که ایران نیز نسبت به موفقیت کودتای ۱۵ جولای نگران بوده است، چراکه منافع و موجودیت گروه‌های همسو با ایران از جمله گروه توحید – سلام همچون سال ٢٠١٣ با خطر مواجه می‌شدند. بنابراین ایران نیز انگیزه‌های کافی برای مقابله با کودتای فتح الله گولن را داشته است. [58]

حواریون اردوغان

با پیروزی حزب عدالت و توسعه در هر دو انتخابات پارلمانی و ریاست جمهوری زمان آن فرا رسیده است تا از تغییرات احتمالی در راس هرم قدرت در آینده ترکیه صحبت کنیم. بە نظر می‌رسد که تغییرات در کابینه و دولت در راستای منشور انتخاباتی حزب عدالت و توسعه بوده کە در آن صراحتا اعلام شده بود که “تمامی نهادهای [ترکیه] را که در برنامه ریزی و اجرای سیاست خارجی دارای اهمیت حیاتی هستند، به ویژه وزارت امور خارجه، وزارت دفاع ملی و ریاست اطلاعات ملی” را تقویت خواهند کرد. [59] از همین رو ترکیب کابینه دولت اردوغان حاوی نکات جالبی است، از جمله در وزارت خانه های کلیدی شاهد حضور افرادی هستیم که هم از نظر سیاسی و هم از نظر باورهای دینی قرابت های نزدیکی با هاکان فیدان وزیر خارجه دارند.

بگذارید از ابراهیم کالین رئیس جدید سازمان استخبارات ملی ترکیه شروع کنیم. ابراهیم کالین یکی از شاگردان احمد داود اوغلو در دانشگاه اسلامی مالزی است و او نیز همچون هاکان فیدان حضور خود در عرصه سیاست را مرهون نخست وزیر اسبق ترکیه است؛ چه بسا بیشتر از هاکان فیدان نیز. علاوه بر این، کالین نیز همچون هاکان فیدان دارای سوابق فعالیت اسلامی است و دل در گرو انقلاب اسلامی ایران داشته و در دهه ۹۰ میلادی مقالات متعددی در رسای “جهاد اکبر” آیت الله خمینی و جنبش‌های جهادی برای نشریات اسلامی و جهادی ترکیه از جمله “Kitap Dergisi” و مجله بسیار مشهور ” Yeryüzü” نوشته است.[60, 61]

این مجله و تعداد دیگری از مجلات و روزنامه های اسلامی همچون “توحید” و “سلام” (ترکیب جالب گروه سلام-توحید) بخشی از پروژه نفوذ سپاه قدس در ترکیه و محل ملاقات بسیاری از نیروهای جهادی متحد ایران بودند. سوای سوابق اسلامی ابراهیم کالین، برخی ناظران و تحلیلگران در ترکیه با استناد به اسناد فاش شده توسط ویکی لیکس و برملا شدن رابطه مخفیانه ابراهیم کالین با جورج فریدمن بر این باور هستند که او مدتی نیز یکی از منابع اطلاعاتی CIA بوده است. [62]

علاوه بر ابراهیم کالین، یاشار گولر وزیر دفاع ترکیه نیز یکی دیگر از معتمدان هاکان فیدان است. نام گولر با کشتار روبوسکی در اواخر سال ٢٠١١ عجین شده است. بنا به گفته رسانه های ترکیه یاشار گولر پس از دیدن تصاویر گروهی از کاسبکاران و کولبران که توسط پهپادهای ترکیه در مرز ضبط شده بودند فرمان می‌دهد تا آنها را هدف قرار دهند. گولر به هیچ یک از هشدارها درخصوص اینکه این افراد ممکن است قاچاقچی باشند وقعی نمی نهد و دو سال بعد در جریان دادگاه روبوسکی مدعی می شود که تصمیم را بر اساس اطلاعات دقیقی که میت در اختیار آنها گذاشته بوده گرفته است. برخی بر این باور هستند که بمباران روبوسکی یک عملیات فریب بوده تا از این طریق بتوانند بر پرونده موسوم به ک.ج.ک تاثیر بگذارند.[63]

بر اساس روایت رسمی دولت از کودتا نیز، هاکان فیدان در روز کودتا پیش از هر کس دیگری با یاشار گولر تماس می گیرد و اطلاعات سرگرد اُ.ک را با او به اشتراک می گذارد.

علاوه بر ابراهیم کالین و یاشار گولر، پست معاونت ریاست جمهوری نیز به جودت یلماز یکی از دوستان و هم دانشگاهی‌های هاکان فیدان در دانشکده علوم سیاسی دانشگاه بیلکنت رسیده است. یلماز یکی از با سابقه‌ترین نمایندگان عضو حزب عدالت و توسعه است و از سال ٢٠٠٧ به طور مستمر در پارلمان حضور داشته است. در زمینه برنامه های اقتصادی یکی از معتمدان اردوغان است و در طی سال های گذشته علاوه بر معاونت ریاست جمهوری پست هایی نظیر وزارت توسعه، معاون نخست وزیر و مسئول توسعه پروژه های شرق و جنوب آناتولی را برعهده داشته است. همچون هاکان فیدان، بخشی از خانواده جودت یلماز نیز در امر سیاست بیشتر متمایل به احزاب هوادار کوردها هستند و حتی مصطفی یلماز برادر زاده جودت در سال ٢٠٠٧به دلیل سردادن شعارهایی در حمایت از رهبر دربند حزب کارگران کردستان بازداشت شده بود.[64]

یکی دیگر از شاه کلیدهای کابینه اردوغان “آلپ ارسلان بایراکتار” وزیر انرژی و منابع ترکیه و برادر سلجوک بایراکتار داماد اردوغان است. آلپ ارسلان بایراکتار نیز یکی دیگر از فارغ التحصیلان دانشگاه بین المللی بیلکنت است و در همان سال های تحصیل هاکان فیدان از همین دانشگاه کارشناسی ارشد خود را در رشته حقوق و اقتصاد اخذ کردە است. [65] آلپ ارسلان به واسطه برادر خود با حلقه گروه پلیکان نیز ارتباط دارد. گفته می شود که این گروه که توسط “برات البایراک” داماد اردوغان و سرهات آلبایراک رهبری می شود در سال ۲۰۱۶ همزمان با تشدید اختلافات میان احمد داود اوغلو و اردوغان به سود اردوغان وارد میدان شد و داود اوغلو را مجبور به استعفا کردند.[66]

آلپ ارسلان

علاوه بر این، گروه پلیکان از یک سو به واسطه مهمت آغار با تشکیلات مخفی گروه های راست افراطی گرگ های خاکستری و دولت پنهان در ارتباط است [67, 68] و از سوی دیگر نیز با هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ملی ترکیه (MIT) هماهنگ است. [69] تشکیلات پلیکان با همکاری گروه های مافیایی تحت کنترل مهمت آغار در طی سال های پس از کودتای نافرجام سال ۲۰۱۶ صدها شرکت و هلدینگ را از طریق پرونده سازی و اخاذی به کنترل خود در آورده اند.[70] به این لیست می توان افراد دیگری چون علی یرلیکایا وزیر کشور و جانشین سلیمان سویلو و همچنین یلماز تونچ وزیر جدید دادگستری را که از متحدان اصلی بلال اردوغان هستند نیز اضافه کنیم.

قدرت مطلق اسلام‌گرایان

اسلام سیاسی از بدو تاسیس جمهوری ترکیه تا به امروز در نزاعی مداوم بوده است؛ نزاعی که در اکثر موارد به نوعی همراه با خشونت بوده و هسته سخت حاکمیت (ارتش) علیرغم وجود همپوشانی سیاسی در مسائل هویتی و ناسیونالیستی و مقابله با گروه های چپ، هرگز اجازه عرضه اندام به آنها نمی داد. میتوان نمونه های زیادی از حذف اسلامگرایان از اریکه قدرت ذکر کرد؛ از کودتا علیه عدنان مندرس و اعدام او تا کودتای مدرن ١٩٩٧ارتش علیه نجم الدین اربکان. در اکثر کودتاها البته ایالات متحده آمریکا و ناتو نیز نقش بسزایی در سازماندهی و به نتیجه رسیدن کودتا ایفا کرده اند.

ظهور مجدد اسلامگرایان در ترکیه پس از سال ٢٠٠٠ رویه متفاوتی با سال های قبل از آن داشت. تاسیس و قبضه قدرت توسط حزب عدالت و توسعه در سال ٢٠٠٢با حمایت ضمنی غرب میسر شد. غرب در مسیر استقرار نظم جدید پس از سقوط شوروی در کشورهای اسلامی به دنبال ایجاد یک مدل اصطلاحا “دموکراتیک” و همزمان اسلامی بود و ترکیه تحت ریاست اردوغان به نوعی نماینده چنین تصوری بود. این مسئله را می توان در نوع حمایت های اقتصادی و سیاسی از دولت اردوغان در سال های نخست زعامت اردوغان ببینیم. به عبارتی غرب در تلاش بود تا یک مدل حکمرانی اسلامی بر اساس چارچوب های نظری، اقتصادی و سیاسی خود در ترکیه و از طریق آن در خاورمیانه بنیاد نهد. [71]

اما رابطه قدرت های غربی با جنبش های اسلامی در ترکیه تاریخ پر فراز و نشیبی دارد و بازسازی اعتماد بر بستری مملو از بی اعتمادی و یک همکاری مداوم امری دور از ذهن به نظر می رسید. [72] در سیمای کلی، گروه های اسلام گرای معاصر دولت های غربی را اساسا نیروهای مداخله گری می بینند که در تلاش برای بست حوزه نفوذ خود و غارت منابع و زیر دست نگاه داشتن مسلمانان هستند. حزب عدالت و توسعه و دیگر احزاب اسلامی ترکیه نیز از این قاعده مستثنی نیست. این مسئله را می توان در سخنان هاکان فیدان در زمان تحویل گرفتن پست وزارت خارجه و همچنین در چهاردهمین کنفرانس سفیران ترکیه نیز مشاهده کرد.

وزیر خارجه ترکیه روزی که به عنوان وزیر خارجه شروع به کار کرد اعلام کرد که “ما چشم انداز سیاست خارجی ملی را مبتنی بر استقلال کشورمان در همه حوزه‌های نفوذ و حاکمیت اراده ملی ادامه خواهیم داد.” [73] وقتی به کلمات کلیدی نهفته در این پیام دقت کنیم متوجه شباهت رتوریک کلامی فیدان با رهبران سیاسی جمهوری اسلامی ایران خواهیم شد. جمهوری اسلامی ایران نیز در طی ٤٤ سال گذشته به صورت مداوم از مقابله با “نفوذ” در ارکان سیاسی، اقتصادی و نظامی و همچنین درپیش گرفتن سیاستی مبتنی بر اراده ملی سخن می گویند. [74]

علاوه بر این فیدان در چهاردهمین کنفرانس سفیران ترکیه نیز می گوید که نظام جهانی در “بحرانی پیچیده و چندگانه” گرفتار شده که ضرورت تغییر را گوشزد کرده و در ادامه تصریح می کند که ترکیه در نظر دارد از طریق “چشم انداز سیاست خارجی ملی” در شکل دهی نظم بین المللی جدید نقشی پیشرو ایفا کند. مشخص نیست که نظم بین المللی جدید مورد نظر ترکیه و شخص هاکان فیدان چیست، اما باتوجه به تلاش ترکیه برای بسط نفوذ منطقه ای خود از شمال و شاخ آفریقا گرفته تا قفقاز جنوبی و آسیای میانه، بنظر می رسد که ترکیه نیز به نوعی به دنبال یک مدل سُنی محور از آنچیزی است که ایران در طی چهار دهه از طریق گروه های همسور با خود در منطقه ایجاد کرده است. مدلی که بنظر ریشه در رویای نئو عثمانیزم تُرک ها و اردوغان و نیم نگاهی هم به مسئله فلسطین دارد.[75]

لاهور جنگی رئیس مشترک پیشین اتحادیه میهنی کردستان و فرمانده واحد ضد ترور این حزب در گفتگو با المانیتور با نقل قول جالبی از هاکان فیدان می گوید “[هاکان فیدان] یک بار به من گفت: اگر قاسم سلیمانی تحصیلات بهتری داشت میتوانست ایران را رهبری کند.”[57] بە نظر می رسد که هاکان فیدان همان “قاسم سلیمانی” تحصیل کرده‌ای است که هم غرب را بسیار خوب می شناسد و هم رویاهای شرقی-اسلامی خود را به خوبی فرمول بندی کرده و پیگیری می‌کند. او همان کسی است که نه تنها اسرائیل نگران نقش آفرینی او است، بلکه حتی خانواداه اردوغان نیز به سادگی توان حذف او را ندارند؛ فیدان در مسیر فتح راس هرم قدرت در ترکیه است.

منابع:

[43] Hakan Fidan’ın istifasına siyasilerin yorumları

https://www.bbc.com/turkce/haberler/2015/02/150207_hakan_fidan_istifa

[44] Arınç: Hakan Fidan’ın Milletvekili Olmasını İsraf Olarak Görüyorum

[45] Darbeyi MİT’e haber veren binbaşı konuştu

https://www.aksam.com.tr/guncel/darbeyi-mite-haber-veren-binbasi-konustu/haber-625280

[46] Türkiye’nin demokrasi zaferi dört yaşında

https://www.sozcu.com.tr/2020/gundem/turkiyenin-demokrasi-zaferi-dort-yasinda-5929961/

[47] Bu yazıdan sonra Ankara karışacak

https://www.odatv4.com/yazarlar/muyesser-yildiz/bu-yazidan-sonra-ankara-karisacak-97820

[48] Erdoğan’ın eniştesi darbe girişimini nasıl öğrendiğini anlattı

https://www.aljazeera.com.tr/haber/erdoganin-enistesi-darbe-girisimini-nasil-ogrendigini-anlatti

[49] Nihal Olçok: Darbe olacağı haberi 11 Haziran’da Şirin Ünal vasıtasıyla Erdoğan’a gitti

https://www.birgun.net/haber/nihal-olcok-darbe-olacagi-haberi-11-haziran-da-sirin-unal-vasitasiyla-erdogan-a-gitti-408513

[50] 15 Temmuz, saat 21.30’da bir telefon: “Başkomutan halkı sokağa çağırıyor”

15 Temmuz, saat 21.30’da bir telefon: “Başkomutan halkı sokağa çağırıyor”

[51] ABDULKADİR SELVİ: 15 TEMMUZ’DAN ÜÇ GÜN ÖNCE İRAN’IN DARBEDEN HABERİ VARDI, ORDUSU ALARMA GEÇTİ

https://web.archive.org/web/20180107122846/https://www.tr724.com/abdulkadir-selvi-15-temmuzdan-uc-gun-once-iranin-darbeden-haberi-vardi-ordusunu-alarma-gecti/

[52] Kudüs TV Genel Yayın Yönetmeni: Erdoğan, Süleymani’nin 15 Temmuz’da Türkiye için ne yaptığını biliyor

https://www.indyturk.com/node/114386/haber/kud%C3%BCs-tv-genel-yay%C4%B1n-y%C3%B6netmeni-erdo%C4%9Fan-s%C3%BCleymani%E2%80%99nin-15-temmuz%E2%80%99da-t%C3%BCrkiye-i%C3%A7in-ne

[53] ناگفته‌هایی از آمادگی نظامی ایران در شب کودتای ترکیه/ “داعش را در ۴۰کیلومتری ایران زدیم اما اعلام نکردیم”

https://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/08/15/1231418/%D9%86%D8%A7%DA%AF%D9%81%D8%AA%D9%87-%D9%87%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D8%A7%D8%B2-%D8%A2%D9%85%D8%A7%D8%AF%DA%AF%DB%8C-%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8-%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87-%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D8%B1%D8%A7-%D8%AF%D8%B1-40%DA%A9%DB%8C%D9%84%D9%88%D9%85%D8%AA%D8%B1%DB%8C-%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%B2%D8%AF%DB%8C%D9%85-%D8%A7%D9%85%D8%A7-%D8%A7%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%85-%D9%86%DA%A9%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%85

[54] حاج قاسم در شب کودتای ترکیه، کجا بود؟!

https://www.rajanews.com/news/247861/%D8%AD%D8%A7%D8%AC-%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85-%D8%AF%D8%B1-%D8%B4%D8%A8-%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C-%D8%AA%D8%B1%DA%A9%DB%8C%D9%87%D8%8C-%DA%A9%D8%AC%D8%A7-%D8%A8%D9%88%D8%AF%D8%9F

[55] Why Iran stood with Erdogan

https://www.al-monitor.com/originals/2016/07/iran-reactions-turkey-coup-attempt-zarif-erdogan.html

[56] Hizbullah: Kasım Süleymani, Hakan Fidan’la bağlantı içindeydi

https://islamianaliz.com/haber/7452664/hizbullah-kasim-suleymani-hakan-fidanla-baglanti-icindeydi

[57] Ex-intel chief Talabany warns Iraqi Kurds risk civil conflict leaving Turkey, Iran room to meddle

https://www.al-monitor.com/originals/2022/11/ex-intel-chief-talabany-warns-iraqi-kurds-risk-civil-conflict-leaving-turkey-iran

[58] Kamile’ye kumpas

https://www.yenisafak.com/yazarlar/abdulkadir-selvi/kamileuye-kumpas-2007022

[59] Kitap Dergisi, Aralik 1989 Sayi 34

https://katalog.idp.org.tr/pdf/40919/42287

[60] Yeryüzü, 15 Aralik 1990 yeni dönem sayi 1

https://katalog.idp.org.tr/pdf/37145/37461

[61] İşte AK Parti’nin Seçim Beyannamesi’nden öne çıkanlar bazı vaatler

https://www.egepostasi.com/haber/Iste-AK-Parti-nin-Secim-Beyannamesi-nden-one-cikanlar-bazi-vaatler/304856

[62] Classified By: POL Counselor Daniel O’Grady, for reasons 1.4(b,d)

https://wikileaks.org/plusd/cables/09ANKARA1486_a.html

[63] Uludere olayının iç yüzü ortaya çıktı

https://www.milliyet.com.tr/gundem/uludere-olayinin-ic-yuzu-ortaya-cikti-1818577

[64] AKP’li Vekil’in yeğeni PKK eyleminden tutuklandı

https://www.milliyet.com.tr/siyaset/akpli-vekilin-yegeni-pkk-eyleminden-tutuklandi-1010780

[65] Alparslan Bayraktar Kimdir, ailesi, nereli, özgeçmiş?

https://www.gercektekimdir.com/2023/06/alparslan-bayraktar-kimdir-ailesi.html

[66] Sosyal medyayı sallayan ‘Pelikan Dosyası’ nedir?

https://web.archive.org/web/20190707015513/https://www.timeturk.com/sosyal-medyayi-sallayan-pelikan-dosyasi-nedir/haber-143651

[67] “Mehmet Ağar Cumhur İttifakı’nın üçüncü ortağı”

https://bianet.org/haber/mehmet-agar-cumhur-ittifaki-nin-ucuncu-ortagi-243812

[68] نبرد پدرخواندەها؛ مافیا، بازوی اجرایی سیاست‌های داخلی و خارجی ترکیه

http://nnsroj.net/fa/detiles.aspx?id=131494&ID_map=19&outhorID=14

[69] CNN Türk, termik santrallere baca filtresi takılması maliyetinin anlatıldığı yayına ilişkin açıklama yaptı: Çarpıtıldık

https://web.archive.org/web/20200109102154/https://t24.com.tr/haber/cumhuriyet-yazari-terkoglu-pelikancilar-mit-baskani-hakan-fidan-hakkinda-ne-dusunuyor,855307

[70] Assets worth $11bn seized in Turkey crackdown

https://www.ft.com/content/fed595d0-631e-11e7-8814-0ac7eb84e5f1

[71] THE TURKISH MODEL AND DEMOCRATIZATION IN THE MIDDLE EAST

https://www.jstor.org/stable/41859009

[72] Turkish foreign policy in the Middle East: power projection and post-ideological politics

https://academic.oup.com/ia/article-abstract/97/4/1125/6314257?redirectedFrom=fulltext

[73] Dışişleri Bakanı Hakan Fidan: Milli dış politika vizyonunu ilerletmeye devam edeceğim

https://www.aa.com.tr/tr/gundem/disisleri-bakani-hakan-fidan-milli-dis-politika-vizyonunu-ilerletmeye-devam-edecegim/2914569

[74] راهبرد سد در برابر نفوذ

https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=30551

[75] הסולטן וסולימאני: מקור ההשראה של הגנרל המחוסל

https://www.makorrishon.co.il/international/197615/