حملات هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه؛ تروریسم دولتی

نویسندە: د. هاوژین عزیز

مترجم: کاوە فاتحی

ترکیه در استفاده از پهپادهای نظامی به ویژه برای ترورهای هدفمند به عنوان یکی از کشورهای پیشرو در جهان در حال ظهور است. این روند تأثیرات مخربی برای کردها داشتە است؛ بەویژە برای کارمندان ادارە خودگردان و مقامات نیروهای دموکراتیک سوریه (اس.دی.اف) در روژآوا کە هدف اصلی ترکیە هستند. همچنین، در جنوب کردستان (شمال عراق) نیز، حملات مکرر هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه، در کنار سایر تاکتیکهای تروریستی مورد تایید دولت مانند ترورهای خیابانی فعالان در روز روشن، به طرزتراژیکی بە امری عادی تبدیل شده است.

این رفتارها یادآور دهه‌های ١٩٨٠و ١٩٩٠ است؛ زمانی که ترکیە به دلیل استقرار جوخه‌های مرگ وابستە بە ژیتم (واحد اطلاعات و ضد ترور ژاندارمری) کە فعالان خواهان احقاق حقوق کردها در شمال کردستان را هدف قرار دادە و ترور میکردند، بدنام شدە بود. در وضعیت کنونی، هواپیماهای بدون سرنشین خاکستری رنگ، مدل جدید خودروهای “توروس سفید” دولت ترکیه هستند.

ترکیه همچنین به طور گسترده و مستمر از پهپادهای جنگی بایراکتار (بیرقدار) خود در درگیری های منطقەای جاری علیه حزب کارگران کردستان (پ ک ک) استفاده می کند. در ماه مارس، پهپادهای ترکیه مسئول کشته شدن سه عضو پ ک ک در شمال عراق بودند. در همان هفته، در پی چهار حمله دیگرهواپیماهای بدون سرنشین، شش عضو پ‌ک‌ک مورد هدف قرار گرفتند و جان خود را از دست دادند. این تهاجمها همگی نقض مستمر حاکمیت ارضی عراق بود. در اوایل ماه آوریل، وال استریت ژورنال فاش کرد که حمله پهپادی ترکیه مقامات نظامی آمریکا و مظلوم کوبانی، فرمانده کل نیروهای دموکراتیک سوریه (اس.دی.اف) تحت حمایت ایالات متحده را در نزدیکی فرودگاه بین المللی سلیمانیه هدف قرار داده است. در نمونە دکرشدە احتمال این کە یک پرسنل نظامی آمریکایی در این حملە کشتە شود بالا بود، کە خود نشانگر این واقعیت است که حتی اتحاد ناتو نیز نمی‌تواند مانع فروکش کردن تمایل تزلزل ناپذیر آنکارا برای استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین نخواهد بود.

در ماه سپتامبر، یک سری دیگر از حملات پهپادهای ترکیه منجر به کشته شدن سه تن از نیروهای ضد تروریسم اقلیم کردستان عراق و زخمی شدن سه پرسنل دیگر شد. حملە بە نیروهای ضد ترور اقلیم کردستان عراق تناقض ادعای ترکیە مبنی بر استفادە از پهبادە منحصرا علیە پ ک ک آشکار میکند. رهبران کرد در حکومت اقلیم کردستان خشم خود را نسبت به حملات و تلفات جانی ابراز کردند. در این رابطە بافل طالبانی، رئیس اتحادیه میهنی کردستان (پ.ی.ک) صراحتا از این وضعیت انتقاد کرد و اظهار داشت: ”این اقدام جنایتکارانه نقض آشکار مرزهای اقلیم کردستان و عراق است”.

تداوم حملات هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه نگران کننده هستند. حملاتی کە منجر بە واکنشهای هرچند ملایم بغداد و جامعه بین المللی می شود و بر اهمیت احترام ترکیه به تمامیت ارضی عراق تاکید می کند. اما از سمت دیگر، آنکارا وقعی بە این این اظهارات نگذاشتە است.

در روژاوا (غرب کردستان)، ترکیه اغلب از حملات پهپادی برای هدف قرار دادن رهبران غیرنظامی و نظامی کرد استفاده می کند. این امر منجر به تیرگی روابط بین نیروهای کرد و ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا شده است.

تداوم حملات ترکیه به کردها تلاشهای جهانی علیه داعش را به خطر انداخته است. این حملات شامل اقداماتی میشود کە بە طور فزایندەای هدف قرار دادن، بی‌ثبات کردن، پاکسازی قومی و همچنین الحاق مناطق، بە ویژە مناطق کردها مانند عفرین در سال ٢٠١٨و سرەکانی در سال ٢٠٢٠ را در پی داشتە است.

علاوه براین، ارتباطات گسترده ترکیه با داعش، که شامل حمایتهای اطلاعاتی، نظامی و پزشکی قابل توجهی است، مقامات روژاوا را بر آن داشته است تا ترکیه را به درستی به استفاده از پهپادهای خود در راستای احیای مجدد این گروه تروریستی (داعش) متهم کنند. پهپادهای ترکیه همچنین به طور مداوم زیرساختهای حیاتی از جمله آب، گاز، برق، مدارس و بیمارستانها را هدف قرار می‌دهند تا منطقه تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک (اس.دی.اف) را برای غیرنظامیان غیرقابل سکونت کنند.

متأسفانه ترکیه به عنوان یکی از قدرتهای پیشرو در زمینه فناوری هواپیماهای بدون سرنشین در خط مقدم قرار گرفته است کە بە نفع کردها نیست. قابل ذکر است که ایران از نزدیک این روند را دنبال می کند و در تلاش برای ایجاد تغییرات سیاسی و اقتصادی در مناطق کردستان عراق، اغلب از حملات پهپادی استفاده می کند. حملات هواپیماهای بدون سرنشین به طور فزایندەای به عنوان سلاح اصلی تعیین کنندە در مقیاس جهانی به ویژه برای کشورهای غیر دموکراتیک در حال ظهور است. دسترسی این کشورها به هواپیماهای بدون سرنشین تسلیحاتی با عروج چین به عنوان صادرکننده اصلی چنین هواپیماهایی به طور قابل توجهی گسترش یافته است. از این رو، چشم انداز اقلیتهای تحت ستم و در معرض خطر، مانند کردها، با توجه به استفاده مداوم از حملات پهپادی توسط رژیم هایی مانند ترکیه، به طور فزایندەای تیره می شود.

پهپادها به مثابە سلاح های ترور

هواپیماهای بدون سرنشین در حال تبدیل شدن به بخشی منظم از جنگ هستند و بە شکل روزافزونی در درگیری بین بازیگران دولتی و غیردولتی مورد استفاد قرار می‌گیرند. ایران، ترکیه و چندین کشور دیگر منطقه از جمله عربستان سعودی، عراق، امارات متحده عربی، پاکستان، مصر و اسرائیل به طور مداوم در حال پیشرفت فناوری و استفاده از پهپادها هستند. این امر بر این واقعیت تأکید می کند که هواپیماهای بدون سرنشین به طور فزایندە تبدیل بە بخشی جدایی ناپذیر از درگیریهای مناطق پر تنش و جنگهای نیابتی شدە است. هواپیماهای بدون سرنشین بە طور خاص برای قتلهای هدفمند، اغلب بە بهانه دفاع مشروع ، به کار می‌روند و به پتانسیلی در زمینە “تغییر اساسی چشم انداز جنگ” شناخته می‌شوند.

طبق تحقیقات انجام شده توسط ارتش ایالات متحده، پهپادها به عنوان یک سلاح کارآمد در نظر گرفته می شوند زیرا می توانند همزمان اطلاعات جمع آوری کنند و حملاتی را انجام دهند. این رویکرد نه تنها مقرون به صرفه است، بلکه نیاز به هماهنگی بین سازمانها و عاملان مختلف را به حداقل می رساند. بەکارگیری مداوم  پهپادها می‌تواند گروههایی که کانون این عملیات هستند را تحت فشار ویران کنندەای قرار دهد. در واقع، تفاوت قابل توجهی میان قتل توسط رباتهای بدون سرنشین و آدمکشهایی کە در خیابان یا پارک شخصی را ترور یا بە قتل میرسانند، وجود ندارد. از منظر کسانی که در معرض آن قرار می گیرند، این مرگ آرام و نامحسوس از آسمان بدون شک با توصیف یک رویارویی وحشتزا همسو می شود و در تعریف گسترده پذیرفته شده یک اقدام تروریستی قرار می گیرد.

علاوه بر این، تحقیقات انجام شده توسط کارشناسان میان سالهای ٢٠١١و ٢٠١٩ نشان داده است که کشورهای غیر دموکراتیک در مقایسە با کشورهای دمکراتیک گرایش قابل توجه بیشتری، هشت برابر بیشتر، بە دستیابی بە پهپادهای مسلح دارند. از آنجایی که بازیگران غیردولتی و دولتی به گسترش استفاده از پهپادها و فناوری های مرتبط با آنها ادامه می دهند، احتمال قتلهای هدفمند در حال افزایش است. این بازیگران این قتلها را با مصونیت فزاینده و تقریباً ناشناس بودن کامل انجام می دهند. به گفته کارشناسان، حملات هواپیماهای بدون سرنشین به طور قابل توجهی به منابع فیزیکی و نظامی کمتری نیاز دارند، در مقایسه با عملیات زمینی مقرون به صرفه تر هستند و خطرات سیاسی کمتری را درپی خواهند داشت. علاوە بر این، با ظهور بازار چین، قیمت پهپادهایی مانند سی.اچ ٤[1] و وینگ لونگ[2] به طور قابل توجهی کمتر است و از١ میلیون دلار تا ٢ میلیون دلار متغیر است. در مقابل، همتایان آمریکایی آنها به طور قابل توجهی گرانتر هستند و هزینه خرید آنها در حدود ١٦ میلیون دلار است.

با این وجود، برخی از پرطرفدارترین پهپادهای جهان، مدل‌های آمریکایی مانند پریداتور[3]، ریپر[4] و گلوبال هاوک[5] هستند. از سوی دیگر، کشورهایی مانند ترکیه پهپاد خود را با نام بایراکتار تی.بی-٢[6] به عنوان یک جایگزین مقرون به صرفه معرفی کرده اند که قیمت هر واحد آن تقریباً ٥ میلیون دلار است. در نتیجه، ترکیه نه تنها خریدار و استفاده کننده هواپیماهای بدون سرنشین است، بلکه تامین کننده جهانی آنها نیز است. در سال‌های اخیر، ترکیه فروش هواپیماهای بدون سرنشین خود را افزایش داده است و نقشی غیرقابل انکار در گسترش روزافزون جهانی این فناوری ایفا کرده است.

پهبادهای تی.بی ٢ به دلیل دقت در هدف قرار دادن اهداف مختلف مانند خودروهای زرهی، استحکامات و پرسنل شناخته شده است. این مشخصات به طور قابل توجهی توانایی‌های هوایی ترکیه را افزایش داده و کارایی عملیاتی آن را در میدان نبرد بالا بردە است.

به عنوان مثال، آذربایجان از پهپادهای بایراکتار ترکیه برای انجام حملات هوایی مکرر و بسیار مخرب در جریان تهاجم مداوم خود علیه ارامنه در آرتساخ استفاده کرد. در این شرایط، الهام علی اف، رهبر آذربایجان، از توانایی‌های هولناک تی.بی ٢ برای حمله به پرسنل و خودروهای نظامی ارمنی استفاده کرد و متعاقباً فیلمهای این حملات را بر روی بیلبوردهای دیجیتالی در باکو، پایتخت آذربایجان، به نمایش گذاشت. آذربایجان به راحتی به انواع پهپادهای ترکیه و اسرائیل دسترسی داشت. لذا در مقابل ارمنستان دارای برتری قابل توجهی بود. در مقابل، ارمنستان با موقعیتی چالش برانگیز روبرو شد. زیرا باید با آذربایجان بسیار مجهزتر مبارزه می کرد. ارمنستان فقط از قابلیتهای اولیه شناسایی هواپیماهای بدون سرنشین برخوردار بود و تقریباً هیچ قابلیت تهاجمی بدون سرنشین نداشت.

پهپاد ترکیەای بایراکدار تی.بی ٢ در سطح وسیعی در اوکراین به کار گرفته شده است که منجر به موفقیت صادرات قابل توجه این نوع پهپادها شده است. این دستاورد موقعیت این شرکت را ارتقا داده و تبدیل به یکی از صادرکنندگان پیشرو دفاعی ترکیه شدە است. محبوبیت آن زمانی به اوج خود رسید که در یک روز یک قایق گشتی روسی و یک کامیون نظامی را در منطقه خرسون هدف قرار داد. ویدئوهای وایرال شدە در فضای مجازی که حملات هواپیماهای بدون سرنشین به تجهیزات روسیه را به تصویر می کشد، بیشتر به شناسایی و فروش جهانی هواپیماهای جنگی بدون سرنشین او.سی.آ.و[7] تولید ترکیه کمک کرده است. در اوایل ماه ژوئیه، وزیر صنایع استراتژیک اوکراین، الکساندر کامیشین، فاش کرد که شرکت دفاعی بایکتار ترکیە ساخت کارخانه ای را در اوکراین برای تولید هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار آغاز کرده است.

همانطور که جیمز راجرز، استادیار مرکز مطالعات جنگ خاطرنشان کردە است، ترکیه به عنوان اولین استفاده کننده از هواپیماهای بدون سرنشین ظاهر شده است.

بدون شک، استفاده ترکیه از نیروی پهپادی نه تنها “بسیار گسترده” است، بلکه دولت اردوغان نیز از پهپادها برای ایجاد قدرت و اعتبار خود استفاده می کند. به گفته راجرز، “ستون فقرات ارتش ترکیه بایراکتار تی.بی ٢ است؛ یک پهپاد مسلح که توسط سلجوک بایراکتار، داماد رئیس جمهور رجب طیب اردوغان ساخته شده است. تی.بی ٢ دارای طول زمان پرواز تا ٧٢ ساعت است و ظرفیت حمل یک محمولە مرگ آور ٣٣٠ پوندی را دارد. این هواپیماهای بدون سرنشین نقشی اساسی در تلاشهای جاه‌طلبانه اردوغان برای گسترش نفوذ ترکیه در سراسر منطقه و ارائه پشتیبانی از متحدان حیاتی او داشته‌اند.”

کارشناسان دیگر معتقدند که بایراکتار تی.بی ٢ نه تنها ماهیت جنگ را متحول کرده است، بلکه اوکراین، همراه با سایر کشورها را نیز مجهز بە توانایی دقیق حمله هوایی کردە است. در نتیجه، این امر منجر به ایجاد یک ابزار دیپلماتیک قدرتمند شده است که پیشرفت و برتری در حوزه تسلیحات نظامی را برای ترکیە درپی داشتە است.

تحقیقات بولتن دانشمندان اتمی نشان می‌دهد که کشورهای دارای قابلیت‌های پیشرفته هواپیماهای بدون سرنشین، مانند ترکیه، چین و ایالات متحده آمریکا، از فناوری‌های نظامی از راه دور به عنوان ابزار اصلی قدرت دولتی استفاده می‌کنند، حتی اگر به قیمت جان هزاران نفر تمام شود. این روند با رشد بازار بین المللی هواپیماهای بدون سرنشین که نسخه سیاسی خاص خود از “دیپلماسی هواپیماهای بدون سرنشین” را رونمایی می کند، تقویت می شود.

در اصل، این پهپادها و فناوری‌های مرتبط با آن‌ها نه تنها اقتدار دولتی، بلکە کنترل بر زندگی مردم عادی را نیز تقویت و تحکیم می‌کنند، خاصە مردمانی که وضعیت شهروندی مورد مناقشه دارند یا از دسترسی بیشتر به منابع دولتی محروم هستند که اغلب آنها را در تضاد با قدرت متمرکز دولتی قرار می‌دهد. علاوه بر این، بازار پرسودی در حال شکل گیری است که در آن فروش و توسعه پهپاد تضمین کننده ارائه مداوم این سلاح های مخرب برای بازیگران دولتی و غیردولتی است.

بە زبان سادە، ترکیه سود قابل توجهی از توسعه و فروش فناوری هواپیماهای بدون سرنشین خود می برد.

سازمانهای بین‌المللی حقوق بشر نگرانی‌های عمیق خود را در مورد استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین در جنگ و درگیریها ابراز کرده‌اند که در درجه اول به دلیل افزایش خطر نقض حقوق بشر بین‌المللی و هنجارهای تثبیت شده جنگ است.

اگنس کالامار، گزارشگر ویژه سازمان ملل در مورد اعدامهای فراقضایی، بدون اجرای تشریفات قانونی و اداری یا خودسرانه، در گزارشی ویژه مدعی شد که جهان وارد دورانی شده است که او آن را “دومین عصر هواپیماهای بدون سرنشین” توصیف می کند. این دوره جدید با یک روند نگران کننده مشخص شده است: “گسترش بی‌رویه پهپادهای مسلح، به ویژه پیشرفته‌ترین پهپادها، که نسبت به نسل قبلی بی‌صداتر، سریع‌تر و کوچک‌تر هستند و در انجام قتلهای هدفمند مهارت بیشتری دارند.”

بایراکدار تی.بی ٢ ترکیه مظهر این فناوری دقیق و سطح کشندگی بالا است.

جیمز راجرز تأکید می کند که استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین بر روی جمعیت غیرنظامی نه تنها یک تهدید ویرانگر است که منجر به تلفات قابل توجه غیرنظامیان می شود، بلکه منجر به تعداد قابل توجهی از افراد مجروح می شود. شاید مهم‌تر از همه، پهپادها به ایجاد حس عمیق ترس و وحشت روزانه در میان غیرنظامیانی بیانجامد که دائماً با پیش‌بینی حمله هواپیماهای بدون سرنشین زندگی می‌کنند. به غیر از ترکیه، کشورهای دیگر مانند ائتلاف عربستان سعودی و امارات دارای مدارک قابل توجهی از جنایات جنگی هستند که اغلب با استفاده از حملات هواپیماهای بدون سرنشین مرتبط است. این جنایات در اقداماتی علیه مردم ستمدیدە یمن به کار گرفته شده اند. در مناطقی مانند یمن، استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین منجر به از دست دادن بیش از ٨٠٠٠ غیرنظامی یمنی طی هشت سال گذشته شده است.

علاوه بر این، پهپادهای مدرن مجهز به فناوریهای پیشرفته، این قابلیت را دارند که ساعتها و حتی روزها به طور مداوم در هوا بمانند، بدون اینکە به پایگاه خود بازگردند. کارشناسان استدلال می کنند که با افزایش اندازه هواپیماهای بدون سرنشین مدرن و ظاهری شبیه به هواپیما، مشخص می شود که وضعیت تقریباً ثابتی از جنگ و ترور بر جمعیت غیرنظامی تحمیل می شود.

راجرز در یک تحلیل تحقیقاتی متفاوت اشاره می کند که ترور هدفمند قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران (شاخە برون مرزی قدس) که در قلمرو یک کشور ثالث رخ داد، تغییراتی چشمگیر را در اصول  بەکارگیری از هواپیماهای بدون سرنشین وضع کرد. در نتیجه، سوء استفاده گسترده از پهپادها از آن زمان به بعد منجر به نقض تمامیت ارضی کشورهای ثالث شده است. با این وجود، ترور قاسم سلیمانی توسط ایالات متحده در ژانویه ٢٠٢٠ اتفاق افتاد. از سوی دیگر، کشورهایی مانند ترکیه چندین سال قبل از ترور سلیمانی، به طور فعال چنین کشتارهای هدفمندی را به ویژه علیه کردها انجام می دادند. این روندی است که تا حد زیادی توسط جامعه بین المللی و کارشناسان نادیده گرفته شده است.

از بد اقبالی کردها، ترکیه و ایران، توسط کارشناسان، به عنوان قدرتهای هواپیماهای بدون سرنشین شناخته شده اند. استقرار و استفادە بی‌نظیر و گسترده هواپیماهای بدون سرنشین آنها عمیقاً “قوانین جنگ” را تغییر داده است. در چنین مواردی، حملات هواپیماهای بدون سرنشین اغلب به مثابە ابزار بالینی و دقیقی در نظر گرفته می شود که اهداف تعیین شده خود را “خنثی” می کند. با این حال، آنها اغلب این واقعیت شوم را پنهان می کنند که آنها (پهپادها) اساساً ماشینهای کشتار معلق بزرگی هستند که قادر هستند اهداف خود را بە طرز فجیع و وحشتناکی زندە زندە بسوزانند. علاوه بر این، باید تأکید کرد که این حملات اغلب منجر بە تلفات غیرنظامی بسیاری می شود.

اتکای ترکیه به هواپیماهای بدون سرنشین علیە روژاوا، جایی که ارتش ترکیه و متحدان جهادی آن حملات خود را علیه نیروهای تحت رهبری کردها در سوریه تشدید کرده اند، بیشتر مشهود است. در یکی از جدیدترین حملات هواپیماهای بدون سرنشین که در ١٧ سپتامبر رخ داد، فرمانده یگان‌های مدافع خلق (ی.پ.گ) اصلان قمری جان خود را از دست داد وهشت غیرنظامی دیگر مجروح شدند.

هفته گذشته، دو عضو یگان‌های مدافع از زنان، ی.پ.ژ، در اثر حمله پهپادی ترکیه به خودرویی در شهر منبج در شمال سوریه جان خود را از دست دادند و حداقل دو نفر دیگر زخمی شدند. به گزارش دیدەبان حقوق بشر سوریه، از ابتدای سال جاری حملات پهپادی ترکیه منجر به کشته شدن دست کم ٦٢ نفر از جمله ١٣ غیرنظامی در مناطق تحت کنترل نیروهای سوریه دموکراتیک، ق.س.د شده است.

متأسفانه، هواپیمای بدون سرنشین تی.بی ٢ در ترکیه به عنوان “ماشین تبلیغاتی تماشایی” شناخته شده است و رئیس جمهور اردوغان از موفقیت آن برای ترویج دیدگاه خود برای جامعه ترکیه استفاده کرده است. پهپادها و تداوم پیشرفت‌ آنها در جنگ  نقش مهمی در تحقق دیدگاه اردوغان برای قراردادن ترکیه به‌عنوان “رهبر” منطقه‌ای از لحاظ نظامی ایفا می‌کنند. این چشم‌انداز مستلزم استفاده نامحدود از تسلیحات پیشرفته در جنگها و درگیریها، به عنوان بخشی از نفوذ منطقەای فزاینده ترکیه و آرمانهای نئوعثمانی است. این امر به ویژه در تمامی مناطق کردستان بزرگ مشهود و ویرانگر است.

از نقطەنظر آنکارا، این رویکرد به آنها کمک می کند تا تصویر یک قدرت نظامی “نیرومند” و “مهیب” را حفظ کنند. هنگامی کە در واقعیت، آنها (ترکیە) به صورت تصادفی خودروهای مردم کرد غیرمسلح را که به سادگی در جادەها تردد میکنند، بدون اینکه هیچ تهدیدی برای آنکارا یا دولت ترکیه ایجاد کنند، هدف قرار دادە و سوزاندەاند. در حالی که دیدگاه مرسوم این است که قرار دادن بمب در صندوق عقب خودرو یک اقدام تروریستی تلقی می شود، اما تمایزعجیب این است که انهدام هوایی یک خودرو به این شکل طبقه بندی نمی شود.

در حالی که اکثر دولتها به درستی رژیم های مستبد را به دلیل استفاده از سم یا قاتلان اجیر شده علیه منتقدان حقوق بشر محکوم می کنند، استاندارد دوگانه نگران کنندەای در مورد هواپیماهای بدون سرنشین بایراکتار دیدە می‌شود. این پهپادها برای ترور زنان کرد مدافع برابری جنسیتی در روژاوا یا سوزاندن چهار دختر نوجوان کرد که در یک مدرسه سازمان ملل والیبال بازی می کنند، استفاده می شود. به طرز عجیبی، جامعه بین المللی اغلب این جنایات جنگی غیرقانونی و مرگبار ترکیە را کم اهمیت جلوه می دهد و فاصله جغرافیایی را توجیه می کند. با این حال، استدلال این که چنین اقدامات فاجعەباری با تعریف تروریسم مطابقت ندارد، چالش برانگیز است و نباید صرفاً به این دلیل که توسط دولتی مانند ترکیه انجام می شود، توجیه شوند. در نهایت، معیار اصلی برای ارزیابی کارآمدی و موفقیت اردوغان و ارتش او اغلب حول شمار کردهایی است که کشتەاند.

دکتر هاوژین عزیز دارای مدرک دکترای علوم سیاسی و روابط بین الملل از دانشگاه نیوکاسل استرالیا است. او در حال حاضر مدیر مرکز مطالعات کردی (شاخه انگلیسی) و همچنین خالق کتاب فمینیست خاورمیانه است. او قبلاً در دانشگاه آمریکایی عراق، سلیمانی  تدریس کرده است و همچنین به عنوان یک محقق مدعو در (مرکز جنسیت و توسعه) در همین دانشگاە بوده است. او زمانی که عضو هیئت بازسازی کوبانی پس از آزادسازی از دست داعش بوده، با پناهندگان و آوارگان داخلی روژاوا همکاری نزدیک داشته است. زمینەهای تخصصی او شامل پویایی جنسیتی، بازسازی و ملت سازی پس از جنگ، کنفدرالیسم دموکراتیک، و مطالعات کردی است.

منبع: مرکز مطالعات کوردی

[1]CH-4

[2]Wing Loong 2

[3]Predator

[4]Reaper

[5]Global Hawk

[6]Bayraktar TB2

[7]UCAV